Mua bất động sản hành tinh khác: Cú lừa hay bước đi táo bạo?

Các loại “chứng nhận sở hữu” bất động sản trong vũ trụ này được trình bày đẹp mắt, in ấn chuyên nghiệp với thông tin toạ độ rõ ràng, thậm chí có mã số xác thực blockchain, đang trở thành mặt hàng quà tặng độc đáo được rao bán và phân phối tại nhiều quốc gia.

Tuy nhiên, đằng sau vẻ hào nhoáng ấy là những câu hỏi nghiêm túc về tính pháp lý, khả năng hiện thực hóa, cũng như tiềm năng của thị trường “bất động sản vũ trụ” trong tương lai.

Sự bùng nổ của “bất động sản vũ trụ”

Từ đầu thập niên 1980, ý tưởng sở hữu một phần của vũ trụ đã bắt đầu gây chú ý khi ông Dennis Hope, một công dân Mỹ, đã lợi dụng lỗ hổng trong Hiệp ước Không gian Vũ trụ năm 1967 và tuyên bố trở thành chủ sở hữu duy nhất của Mặt Trăng.

Hiệp ước Không gian Vũ trụ (Outer Space Treaty), được Liên hợp quốc thông qua năm 1967 và hiện có hơn 110 quốc gia ký kết, quy định rõ ràng rằng không một quốc gia nào có thể chiếm hữu hoặc tuyên bố chủ quyền đối với các thiên thể ngoài không gian.

Theo lập luận của ông Hope, hiệp ước quốc tế chỉ cấm các quốc gia tuyên bố chủ quyền đối với các thiên thể, nhưng không đề cập đến quyền sở hữu của cá nhân. Dựa trên cách hiểu đó, người đàn ông Mỹ này đã gửi thư đến Liên hợp quốc và chính phủ Nga, thông báo rằng ông đã được văn phòng chính phủ Mỹ ở địa phương cấp giấy chứng nhận quyền sở hữu Mặt Trăng, đồng thời hỏi liệu họ có ý định phản đối hay không.

Khi không nhận được phản hồi từ cả Liên hợp quốc lẫn phía Nga, ông Hope thành lập “Lunar Embassy” và bắt đầu bán đất trên Mặt Trăng với giá từ vài chục đến vài trăm USD mỗi mẫu (0,4ha).

Theo tuyên bố của ông Hope, kể từ khi khởi động hoạt động bán bất động sản vũ trụ, ông đã chuyển nhượng tổng cộng hơn 1 tỷ mẫu đất, bao gồm khoảng 611 triệu mẫu trên Mặt Trăng, 325 triệu mẫu trên Sao Hỏa, cùng 125 triệu mẫu khác trên các hành tinh như Sao Kim và Sao Thủy, cho khoảng 6 triệu khách hàng đến từ hơn 180 quốc gia. Phần lớn khách hàng tham gia mua đất vì mục đích tặng quà lưu niệm, đánh dấu những dịp kỷ niệm cá nhân hoặc đơn giản là để thể hiện niềm yêu thích đối với không gian vũ trụ.

Trào lưu mua - bán bất động sản vũ trụ nhanh chóng lan rộng, với sự xuất hiện của hàng loạt công ty như Lunar Registry, Moonregister, Piece of Mars, thậm chí có cả những đơn vị phát hành “sổ đỏ hành tinh” đi kèm bản đồ chi tiết, huy hiệu, vé khởi hành giả tưởng và cả bộ ảnh minh họa. Một số nền tảng còn kết hợp công nghệ NFT (một loại tài sản kỹ thuật số được lưu trữ trên blockchain) để gia tăng tính cá nhân hóa và đảm bảo tính “độc quyền” cho mỗi mảnh đất được rao bán.

Trong bối cảnh các loại tài sản ảo như bất động sản trong vũ trụ ảo (metaverse) hay NFT đang dần được công nhận trên thị trường tài chính toàn cầu, hoạt động mua bán đất ngoài hành tinh được đánh giá có những tiềm năng tài chính nhất định trong tương lai.

Một số nhà đầu tư cho rằng, việc nắm giữ chứng nhận quyền sử dụng các vị trí đặc biệt, như cực Nam Mặt Trăng, thung lũng Valles Marineris trên Sao Hỏa, có thể là cách “đặt cược sớm” vào thời kỳ mở rộng không gian sống ra ngoài hành tinh.

Thêm vào đó, những tiến bộ nhanh chóng trong lĩnh vực hàng không vũ trụ đang khiến các nhà lập pháp và chuyên gia phải có cái nhìn khác về việc sở hữu bất động sản vũ trụ. Việc SpaceX, Blue Origin và các công ty tư nhân đầu tư mạnh mẽ vào khai thác không gian đang đặt ra câu hỏi: nếu một doanh nghiệp xây dựng thành công cơ sở hạ tầng trên Mặt Trăng, họ có quyền sử dụng hoặc sở hữu khu vực đó không?

Giấc mộng phi lý hay tầm nhìn chiến lược?

Việc mua bán đất trên Mặt Trăng và Sao Hỏa phản ánh niềm tin lạc quan vào tương lai, nơi con người vượt khỏi giới hạn của Trái Đất để khám phá và định cư trên những hành tinh xa xôi. Dưới góc độ văn hóa, xã hội và công nghệ, đây có thể được xem là sự biểu hiện của khát vọng khám phá và cá nhân hóa vũ trụ.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, hiện không có bằng chứng pháp lý hoặc cơ chế chính thống nào đảm bảo quyền sở hữu hay khả năng khai thác từ những mảnh đất trong không gian. Tất cả giao dịch đều mang tính biểu tượng và phi chính thức.

Những tờ chứng nhận “quyền sử dụng đất Mặt Trăng” hoặc “Văn bản chứng nhận sở hữu đất trên Sao Hỏa” thực chất chỉ là sản phẩm mang tính biểu tượng, tương tự như việc “mua sao và đặt tên”, không có bất kỳ quyền lợi pháp lý hoặc nghĩa vụ thực thi nào kèm theo.

Trước xu thế gia tăng cạnh tranh trong không gian, các chuyên gia cho rằng cần một khung pháp lý toàn cầu mới, cho phép điều chỉnh hợp lý quyền sử dụng mà không phá vỡ nguyên tắc “không chiếm hữu” của Hiệp ước Không gian Vũ trụ năm 1967. Một số đề xuất bao gồm: Cơ chế cấp phép sử dụng khu vực ngoài Trái Đất theo thời hạn; Quỹ quốc tế quản lý và điều phối tài nguyên không gian; Quy trình đăng ký khai thác tương tự như Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU) trong việc phân bổ tần số vệ tinh.

Trước đây, “Hiệp ước Mặt Trăng” (Moon Agreement) năm 1979 từng đưa ra ý tưởng xem các thiên thể là “di sản chung của nhân loại” và yêu cầu mọi hoạt động khai thác phải phục vụ lợi ích toàn cầu. Tuy nhiên, do không được các cường quốc không gian lớn ký kết, văn kiện này gần như không có hiệu lực thực tế.

Một đề xuất khác trong nghiên cứu “A Pragmatic Approach to Sovereignty on Mars” vào năm 2015 (tạm dịch “Tiếp cận thực tiễn vấn đề chủ quyền sao Hỏa”) đưa ra khái niệm “quyền sử dụng đầu tiên có giới hạn” (bounded first possession), có nghĩa ai đến trước, sử dụng và phát triển trước thì được công nhận quyền khai thác. Đây là mô hình tương tự như thời kỳ đầu mở rộng lãnh thổ ở Bắc Mỹ, và đang thu hút sự quan tâm từ cả giới học thuật lẫn khu vực tư nhân.