Nghịch lý kinh doanh đáng chú ý tại SJC trước khi bị thanh tra

Lãnh đạo cấp cao bị khởi tố

Ngân hàng Nhà nước vừa công bố kết luận thanh tra đối với các doanh nghiệp vàng lớn, trong đó có SJC. Dù được đánh giá tuân thủ tương đối các quy định về hoạt động kinh doanh vàng, đơn vị này vẫn bị phát hiện hàng loạt vi phạm, với mức phạt hành chính 2,1 tỷ đồng.

Tại SJC, cơ quan thanh tra chỉ ra rủi ro nghiêm trọng trong cơ chế xác định giá vàng, vi phạm quản trị nội bộ. Cụ thể, việc định giá mua – bán hoàn toàn do một cá nhân quyết định, là Tổng giám đốc thời điểm đó – bà Lê Thúy Hằng. Công ty thiếu quy trình nội bộ rõ ràng, không phân tách trách nhiệm giữa các bộ phận liên quan, không có chỉ tiêu cụ thể làm căn cứ xác lập giá.

Doanh nghiệp cũng bị xử phạt do vi phạm quy định về phòng chống rửa tiền và chế độ báo cáo mua bán vàng miếng. Cụ thể, SJC không ban hành đầy đủ quy trình nội bộ, không báo cáo giao dịch lớn theo quy định, thiếu hệ thống quản lý rủi ro cho khách hàng nước ngoài có ảnh hưởng chính trị, và chưa thu thập đầy đủ thông tin nhận diện khách hàng là tổ chức.

Dù chưa kết luận hành vi thao túng giá, Ngân hàng Nhà nước đánh giá đây là lỗ hổng lớn, đặc biệt trong bối cảnh SJC chiếm thị phần áp đảo.

Ngân hàng Nhà nước đã chuyển hồ sơ SJC sang Bộ Công an để xác minh các dấu hiệu vi phạm hình sự liên quan đến hóa đơn, chứng từ kế toán, và thuế. Một số hóa đơn không có mã cơ quan thuế, kê khai không đầy đủ thông tin cá nhân khách hàng, và có sai phạm trong việc hạch toán dự phòng làm giảm nghĩa vụ thuế. Việc này dẫn đến nghi ngờ gian lận thuế thu nhập doanh nghiệp.

Trước đó, Tổng giám đốc SJC cùng 5 cá nhân khác đã bị khởi tố, gồm lãnh đạo chi nhánh, kế toán và quản lý xưởng vàng.

Cơ quan thanh tra nhấn mạnh, lãnh đạo và người đại diện pháp luật của SJC đã chưa nghiêm túc chấp hành pháp luật, làm phát sinh loạt sai phạm từ quản trị đến nghĩa vụ tài chính.

Doanh thu khổng lồ, lợi nhuận "nhỏ giọt"

SJC là doanh nghiệp chiếm lĩnh phần lớn thị phần vàng miếng tại Việt Nam, với vai trò là nhà sản xuất vàng miếng chính thức được Ngân hàng Nhà nước ủy quyền từ năm 2012. Doanh nghiệp này tập trung chủ yếu vào sản xuất và kinh doanh vàng miếng, vàng trang sức, đá quý, cùng các dịch vụ liên quan đến vàng.

Hơn một thập kỷ giữ vị thế độc quyền trong lĩnh vực vàng miếng tại Việt Nam theo Nghị định 24/2012, SJC vẫn duy trì mức doanh thu hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Năm 2024, giá vàng biến động mạnh, SJC thu 32.193 tỷ đồng, tăng gần 4.000 tỷ so với 2023; trước khi độc quyền vàng miếng, SJC từng có doanh thu hơn 72.000 tỷ đồng.

Tuy nhiên, trái ngược với quy mô doanh thu khổng lồ, lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp này phần lớn ở mức khiêm tốn, nhiều năm chỉ dao động vài chục tỷ đồng – một nghịch lý kinh doanh đáng chú ý.

Kể từ khi không còn được sản xuất vàng miếng mà chỉ thực hiện mua bán và gia công lại vàng móp méo theo sự quản lý của Ngân hàng Nhà nước, hiệu quả tài chính của SJC đã giảm đáng kể.

Nếu như năm 2012 – thời điểm trước khi Nghị định 24 có hiệu lực – công ty ghi nhận doanh thu hơn 72.000 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế gần 295 tỷ đồng, thì đến năm 2013, con số này đã giảm sâu chỉ còn 27.667 tỷ đồng doanh thu và 190 tỷ đồng lợi nhuận.

Giai đoạn từ 2014 đến 2023 chứng kiến một bức tranh tài chính ảm đạm hơn. Mặc dù doanh thu dao động từ 18.000 – hơn 28.000 tỷ đồng mỗi năm, lợi nhuận sau thuế lại không năm nào vượt mốc 100 tỷ đồng.

Thậm chí, năm 2023, dù đạt doanh thu trên 28.400 tỷ đồng, SJC chỉ lãi hơn 60 tỷ đồng – chưa bằng 1/10 lợi nhuận của một doanh nghiệp cùng ngành như PNJ. Nguyên nhân chính được doanh nghiệp lý giải là do đặc thù ngành vàng miếng có biên lợi nhuận cực thấp, khi giá vốn chiếm tới 99% doanh thu.

Năm 2024 là ngoại lệ hiếm hoi khi doanh nghiệp bất ngờ báo lãi sau thuế lên tới 283 tỷ đồng – mức cao nhất trong hơn 10 năm qua, nhờ thị trường vàng trong nước biến động mạnh, giá vàng lập đỉnh tới 21 lần và đạt đỉnh 92,4 triệu đồng/lượng. SJC cũng từng được giao tham gia chương trình bình ổn giá vàng với vai trò là một trong những đơn vị bán vàng trực tiếp ra thị trường cùng với các ngân hàng lớn.

Tuy nhiên, bước sang năm 2025, kế hoạch lợi nhuận sau thuế mà SJC đặt ra lại quay về mức khiêm tốn, chỉ 88,9 tỷ đồng, bất chấp kỳ vọng doanh thu tăng lên gần 35.000 tỷ đồng. Điều này tiếp tục cho thấy SJC đang phụ thuộc nhiều vào biến động thị trường hơn là năng lực chủ động tạo ra giá trị từ hoạt động kinh doanh cốt lõi.

Hiện tại, SJC đang định hướng đẩy mạnh mảng nữ trang với mục tiêu trở thành một trong những doanh nghiệp đầu ngành, mở rộng ra khu vực Đông Nam Á – bước đi được xem là nỗ lực thoát khỏi sự lệ thuộc vào thị trường vàng miếng vốn đang ngày càng bó hẹp.

Sau khi Ngân hàng Nhà nước công bố kết luận thanh tra, sáng 31/5, tại Hà Nội, SJC giảm giá vàng miếng còn 115,7 triệu đồng chiều mua vào, bán ra 118,2 triệu đồng; đồng thời giảm 500.000 đồng mỗi lượng vàng nhẫn, mua vào 110,5 triệu đồng, bán ra 113,6 triệu đồng. Tại TP.HCM và Đà Nẵng, mức giá tương tự cũng được ghi nhận với mức giảm tương đồng.

Công ty Mi Hồng giảm giá mua vàng miếng SJC 500.000 đồng/lượng, xuống còn 115,5 triệu đồng; giá bán ra giữ nguyên ở mức 117,5 triệu đồng. Công ty Phú Quý giảm giá mua vàng 500.000 đồng, xuống 115 triệu đồng, bán ra giảm 300.000 đồng, còn 118,2 triệu đồng.