Chưa được nâng hạng tín nhiệm, DN mất lợi thế huy động vốn

Khuyến khích phát hành trái phiếu xanh

Trao đổi tại một diễn đàn mới đây, ông Bùi Hoàng Hải - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) nhấn mạnh, Nghị quyết 68 của Trung ương, Nghị quyết 198 của Quốc hội và Nghị quyết 138 đã xác định rõ, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế, đồng thời yêu cầu phát huy vai trò khu vực tư nhân trong giai đoạn phát triển mới.

Theo đó, nhiều biện pháp đã và đang được triển khai như: cải cách thủ tục hành chính, hỗ trợ đổi mới sáng tạo, thúc đẩy chuyển đổi số và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho doanh nghiệp tư nhân tiếp cận nguồn vốn. Chính phủ cũng khẳng định rõ: nhu cầu vốn cho khu vực tư nhân là rất lớn, đồng thời là cơ hội lớn cho các định chế tài chính, thị trường tín dụng và đặc biệt là thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Ông Hải cho biết, UBCKNN đang tập trung triển khai nhiều giải pháp đồng bộ để phát triển thị trường vốn Việt Nam một cách an toàn, minh bạch và hiệu quả.

Theo đó, về chủ trương phát triển cơ sở nhà đầu tư tổ chức, cơ quan này khuyến khích sự tham gia của các quỹ đầu tư trong và ngoài nước, đặc biệt là quỹ đầu tư chuyên biệt, quỹ đầu tư cơ sở hạ tầng, quỹ ESG; rà soát quy định phân bổ tài sản của các định chế tài chính vào TPDN, đảm bảo vừa an toàn vừa hỗ trợ phát triển thị trường.

Về nâng cao chất lượng hàng hóa, UBCKNN cũng tiếp tục thúc đẩy lộ trình nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam, cải thiện tiêu chuẩn IPO và niêm yết, chuẩn hóa điều kiện phát hành cổ phiếu và trái phiếu theo thông lệ quốc tế.

Đánh giá thị trường trái phiếu doanh nghiệp là một trọng tâm đặc biệt, ông Hải cho hay, về định hướng chung, UBCKNN sẽ tiếp tục phát triển thị trường TPDN theo hướng công khai, minh bạch, bảo vệ nhà đầu tư và đa dạng hóa sản phẩm.

Về phía doanh nghiệp phát hành, khuyến khích phát hành gắn với dự án đầu tư xanh, phát hành trái phiếu xanh, bền vững, qua đó huy động vốn cho các lĩnh vực ưu tiên.

Chưa nâng hạng tín nhiệm, doanh nghiệp mất lợi thế

Đánh giá thêm về thị trường trái phiếu doanh nghiệp, ông Nguyễn Quang Thuân - Chủ tịch điều hành FiinGroup và FiinRatings cho rằng, việc thị trường trái phiếu Việt Nam chưa được nâng hạng đã làm giảm lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp trong huy động vốn, đặc biệt là nguồn vốn ngoại.

Ông Thuân dẫn chứng, cùng ở vị thế dẫn đầu ngành hàng tiêu dùng, một doanh nghiệp Indonesia chỉ phải trả lãi suất khoảng 5,5%/năm cho kỳ hạn 5 năm khi phát hành trái phiếu bằng USD, trong khi doanh nghiệp Việt Nam phải chấp nhận mức cao hơn. Thực tế, hầu như không có doanh nghiệp nào trong nước huy động được vốn USD với lãi suất dưới 7%.

Ông Đỗ Ngọc Quỳnh -Phó Chủ tịch FiinRatings, Tổng thư ký Hiệp hội Thị trường Trái phiếu Việt Nam (VBMA) cũng cho biết, đến cuối năm 2024, quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong nước đạt khoảng 1,25 triệu tỷ đồng, tương đương hơn 10% GDP. Tỷ lệ này vẫn còn khá khiêm tốn so với mục tiêu 25% GDP vào năm 2030 mà Chính phủ đặt ra, và càng trở nên nhỏ bé khi so với mức 30–40% GDP tại nhiều quốc gia châu Á hay trên 100% GDP ở các thị trường phát triển như Mỹ và Nhật Bản.

Theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, khoảng cách lớn so với các thị trường trong khu vực cho thấy dư địa phát triển của thị trường trái phiếu doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn rộng mở. Tuy vậy, quá trình này không dễ dàng khi thị trường vẫn tồn tại nhiều điểm nghẽn.

Ông Quỳnh chỉ ra những hạn chế chủ yếu gồm cơ sở nhà đầu tư còn mỏng và phụ thuộc vào hệ thống ngân hàng; chất lượng và tính minh bạch của trái phiếu phát hành chưa đồng đều; cùng với đó, các công cụ hỗ trợ như bảo lãnh tín dụng, xếp hạng tín nhiệm hay quản trị rủi ro chưa phát huy được vai trò cần thiết.

Ông Dominic Scriven, Chủ tịch điều hành Dragon Capital, cho biết trong suốt 15 năm nỗ lực kêu gọi nhà đầu tư quốc tế tham gia sản phẩm trái phiếu tại Việt Nam, quỹ này chỉ thuyết phục được vỏn vẹn hai nhà đầu tư. Ông nhấn mạnh nguyên nhân không nằm ở mức sinh lời, bởi sản phẩm đem lại lãi suất bình quân tới 8,5%/năm tính bằng USD – con số đủ sức hấp dẫn. Vấn đề cốt lõi, theo ông, là thị trường trái phiếu Việt Nam đến nay vẫn chưa được nâng hạng.

Hiện tại, Việt Nam vẫn chưa được xếp vào nhóm thị trường đạt mức đầu tư (investment grade) – thước đo phản ánh khả năng trả nợ của tổ chức phát hành và mức độ rủi ro vỡ nợ thấp. Các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế như S&P, Moody’s hay Fitch Ratings thường đánh giá theo thang AAA, AA, A và BBB cho nhóm investment grade. Trong khi đó, năm 2024, Việt Nam chỉ được xếp hạng BB+ bởi S&P và Fitch Ratings, Ba2 bởi Moody’s – mức nằm dưới ngưỡng investment grade, nhưng được đánh giá ở triển vọng “ổn định”.

Theo ông Đỗ Ngọc Quỳnh, có ba trụ cột quan trọng để khơi thông thị trường vốn nợ nói chung và trái phiếu doanh nghiệp nói riêng. Trụ cột thứ nhất là thay đổi chính sách. Những cải cách pháp lý gần đây như Luật Chứng khoán 2024, Luật Doanh nghiệp sửa đổi 2025, cùng với Nghị quyết 68 và Nghị quyết 198 về phát triển kinh tế tư nhân, đã tạo nền tảng quan trọng để nâng cao chất lượng tổ chức phát hành và mở rộng cơ sở nhà đầu tư. Đây được coi là cú hích giúp kênh chào bán ra công chúng trở thành nguồn huy động vốn chủ đạo của khu vực doanh nghiệp tư nhân trong thời gian tới.

Trụ cột thứ hai là tăng cường minh bạch thông tin. Theo ông Quỳnh, các công cụ như xếp hạng tín nhiệm, kiểm toán độc lập và đánh giá rủi ro cần trở thành nền tảng để thị trường vận hành chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.

Trụ cột thứ ba là đa dạng hóa công cụ và mô hình vốn. Bên cạnh các sản phẩm truyền thống, thị trường cần phát triển thêm các quỹ đầu tư, quỹ bảo lãnh,…