Có nên bỏ quỹ bình ổn giá xăng dầu, để thị trường tự lo?

Doanh nghiệp bán lẻ khốn đốn vì bị khống chế giá, chiết khấu

Trước những khó khăn “chưa từng có” trong hoạt động kinh doanh xăng dầu trong năm qua, nhất là ở khâu bán lẻ, hội thảo đã thu hút hàng trăm đại biểu tham gia.

Những “rối rắm”, đứt gãy trên thị trường xăng dầu vừa qua được cho là do quy định bất cập trong Nghị định 95 và Nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu. Do đó, dự thảo sửa đổi Nghị định này nhận được sự quan tâm đặc biệt của cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Theo ông Trần Duy Đông, Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương: Những vấn đề đặt ra trong quá trình sửa đổi Nghị định 83 và 95 đều là những vấn đề đã đưa ra thảo luận từ quá trình sửa đổi Nghị định 83 trước đây, ví dụ như vấn đề Quỹ bình ổn giá xăng dầu; thời gian điều hành; dự trữ xăng dầu; quyền và nghĩa vụ của thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối, đại lý…

Tuy nhiên, những biến động của thị trường xăng dầu những năm qua mang tính chất dị biệt, đặc biệt là cuộc xung đột quân sự giữa Nga và Ucraina, biến động giá xăng dầu ở biên độ cao và chưa từng xảy ra trước đó… "Do đó ta phải tư duy về các công cụ quản lý nhà nước nên can thiệp đến đâu? Tư duy về quan hệ cung cầu, về quy luật cạnh tranh; vừa đảm bảo an ninh năng lượng cho đất nước vừa góp phần kiểm soát giá cả, lạm phát; Đồng thời làm sao để thúc đẩy cạnh tranh, thúc đẩy doanh nghiệp phát triển. Đó là những mốc ta cần xem lại cách điều hành và sửa nghị định", ông Đông đặt vấn đề.

Tuy nhiên, bên cạnh biến động mang tính chất dị biệt theo thị trường thế giới như nhận định của Vụ trưởng Trần Duy Đông, các doanh nghiệp, chuyên gia chung nhận định: Tình trạng bất ổn của thị trường xăng dầu trong nước vừa qua (nhiều cửa hàng đóng cửa, bán nhỏ giọt, gây xáo trộn thị trường, đời sống người dân...), còn có nguyên nhân từ những vướng mắc về cơ chế, chính sách cũng như một số hạn chế trong công tác quản lý, điều hành thị trường này.

Ông Nguyễn Xuân Thắng, đại diện doanh nghiệp xăng dầu tại Lâm Đồng, nhấn mạnh, sự chậm trễ trong việc điều chỉnh giá bán lẻ khiến doanh nghiệp vẫn phải bán dù lỗ vốn. Đây là bất cập lý giải tại sao nhiều cây xăng tìm lý do để đóng cửa, hoặc bán nhỏ giọt để tránh bị cơ quan chức năng xử phạt trong thời gian qua.

Cùng quan điểm, ông Hoàng Trung Dũng, CEO Công ty Cổ phần Phát triển phụ gia và sản phẩm dầu mỏ (APP) cho rằng, quy định áp giá trần của nhà nước, cũng như việc không có mức chiết khấu cụ thể làm cho đơn vị kinh doanh khốn đốn.

Việc trích lập Quỹ bình ổn giá cho đến nay không còn phát huy tác dụng. Thậm chí, chuyên gia kinh tế Phạm Thế Anh còn cho rằng, đây là quỹ “bất ổn” chứ không phải là bình ổn như mong muốn của cơ quan chức năng. Có những lúc, Quỹ bình ổn phát huy tác dụng, song về cơ bản không theo kịp hơi thở của thị trường.

Bán lẻ, bán buôn, phân phối đều lỗ?

Đại diện cho hơn 100 doanh nghiệp bán lẻ xăng dầu tham gia hội thảo, ông Hà Thanh Tùng- Đại diện Công ty TNHH Vận tải xăng dầu Hà Giang cho biết, hội bán lẻ xăng dầu có 950 thành viên với khoảng 9.000 cửa hàng bán lẻ, chiếm 53% tổng số cửa hàng bán lẻ trên cả nước.

Về giá trị tài sản, mỗi cửa hàng bán lẻ trung bình trị giá 10 tỷ đồng thì hội có 90.000 tỷ đồng, gấp 1,5 lần tổng tài sản Petrolimex.

Ông Hà Thanh Tùng tính toán, trung bình mỗi cửa hàng bán lẻ có 3 nhân viên, tạo ra 27.000 việc làm. Lương và thu nhập bình quân nhân viên 10 triệu đồng/tháng thì chi phí lương của hội là 3.240 tỷ đồng/năm.

Đại diện doanh nghiệp bán lẻ tính toán, mỗi tháng mỗi cửa hàng bán lẻ cần 100 triệu để duy trì. Dù số việc làm và tài sản lớn như vậy nhưng doanh nghiệp bán lẻ dường như bị bỏ quên, mỗi tháng đang phải gánh lỗ nặng. Khoảng 3 tháng nay, khoản lỗ của các doanh nghiệp lên tới 3.000-4.000 tỷ đồng.

“Kinh doanh thì có lúc này lúc khác nhưng tình trạng này đã kéo dài cả năm, trong khi đó, có thương nhân đầu mối quý IV-2022 báo lãi nghìn tỷ. Chúng tôi còn bị dọa rút giấy phép, ngừng kinh doanh, bị đầu mối chèn ép… Sức chịu đựng có hạn. Nhà bán lẻ mong muốn chuỗi cung ứng ổn định, hài hòa, công bằng lợi ích, đảm bảo bình đẳng trước pháp luật, được bảo vệ tài sản và vốn đầu tư”- ông Hà Thanh Tùng nói.

Ông Hà Thanh Tùng đề nghị nên sửa đổi công thức tính giá, trong đó quy định chi phí kinh doanh định mức chia đều 3 khâu: nhập khẩu, phân phối, bán lẻ. Ở khâu bán lẻ, chi phí này chiếm 3-3,5% giá bán xăng dầu. Tương tự, lợi nhuận định mức chiếm từ 2-2,5% giá bán. Đồng thời, Nghị định sửa đổi cho phép đại lý bán lẻ nhập khẩu từ nhiều nguồn, tương tự như thương nhân phân phối.

Theo ông Giang Chấn Tây- Giám đốc Công ty TNHH Xăng dầu Bội Ngọc (Trà Vinh), chiết khấu bán lẻ nên quy định tối thiểu từ 5-6% giá bán để ổn định thị trường.

Đại diện cho doanh nghiệp phân phối, ông Văn Tấn Phụng- Chủ tịch HĐQT CTCP thương mại dầu khí Đồng Nai kiến nghị, nên giữ nguyên quy định 15 ngày điều chỉnh giá bán lẻ 1 lần để đảm bảo dự trữ. Đồng thời, có thể bỏ quỹ bình ổn giá nếu xem xét lại thấy quỹ này không phát huy hiệu quả.

Phản biện lại ý kiến cho rằng doanh nghiệp đầu mối lãi nhưng không chia sẻ chiết khấu với đại lý bán lẻ, ông Nguyễn Hồng Nam- Ban Chính sách kinh doanh Petrolimex cho rằng, do quy định phải dự trữ lưu thông 20 ngày nên doanh nghiệp đầu mối cũng lỗ tại nhiều thời điểm.

Hủy quy định giá trần, bỏ quỹ bình ổn?

Trước đề xuất quay lại thay đổi điều chỉnh giá 7 ngày hay 15 ngày, ông Nguyễn Hồng Nam cho rằng không quan trọng bằng việc chu kỳ điều hành giá phải bao hàm được quy định dự trữ tồn kho của doanh nghiệp. "Ngày xưa, có những lúc căng thẳng nguồn, chỉ có một vài thời điểm, một vài đầu mối gặp sự cố, nhưng giờ thì tất cả đầu mối đều bị ảnh hưởng, thua lỗ", Trưởng ban Chính sách Petrolimex nói.

Về chi phí, đại diện Petrolimex cho hay, việc nhập khẩu xăng dầu về tốn rất nhiều thời gian công sức: Đưa tàu sang mất 15 ngày mới đưa hàng về, đó là trong điều kiện thuận lợi. Mỗi tháng, tập đoàn nhập khoảng 100 tàu, 1 tàu giá trị mấy chục triệu USD, nếu gặp phải sự cố thì càng khó khăn hơn.

Bởi vậy, ông Nam đề xuất: "Nếu cho đại lý một mức chiết khấu ổn định, thì cũng cần đảm bảo cho thương nhân phân phối, đầu mối một phần chiết khấu cố định thì chúng tôi mới chia sẻ lại cho họ".

Ông Phạm Văn Thoại- Chủ tịch Sài Gòn Petro cũng cho hay: “Kiến nghị chia sẻ chiết khấu của đại lý bán lẻ là thỏa đáng nhưng giờ chúng tôi cũng lỗ. Cả nước có 33 đầu mối nhưng nhập khẩu liên tục thì nhiều nhất chắc chỉ 15 đầu mối. Nhập khẩu xăng dầu giờ không phải dễ. Chỉ tính riêng chênh lệch giữa thanh toán bằng VND và USD đã khiến chúng tôi mệt mỏi rồi”- ông Phạm Văn Thoại nói.

Đại diện doanh nghiệp đầu mối này cũng đề nghị cần xem xét lại quỹ bình ổn giá, nếu không hiệu quả thì nên bỏ.

Không ngần ngại chỉ ra vai trò quản lý yếu kém của các cơ quan chức năng dẫn đến sự khan hiếm xăng dầu như vừa qua, Tiến sỹ Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương cho rằng, Nhà nước nên tính toán huỷ quy định áp trần giá, bỏ quỹ bình ổn để xăng dầu thuận theo giá thị trường. Giải pháp khác được vị chuyên gia này nêu ra là muốn ổn định thì nhà nước phải rà soát các quy định, điều gì dẫn đến hạn chế cạnh tranh thì phải bỏ.

Ngoài ra, ông Cung cho rằng, nhà nước phải xây dựng kho dự trữ xăng dầu đủ lớn thì mới chủ động ổn định thị trường. Những đề xuất của chuyên gia này nhận được sự tán thưởng nhiệt liệt trong khán trường.

Ghi nhận những ý kiến đóng góp xác đáng, ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế - VCCI, cho biết: Ban soạn thảo sẽ tiếp thu các giải pháp từ đó đề xuất lên cấp có thẩm quyền nhằm tháo gỡ khó khăn cho thị trường xăng dầu.