Đề xuất cơ chế 'chưa có tiền lệ' làm đường sắt 8,3 tỷ USD kết nối với Trung Quốc

Vay vốn Trung Quốc làm đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng

Theo đó, Chính phủ kiến nghị Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư dự án với điểm đầu tại vị trí kết nối ray qua biên giới giữa ga Lào Cai mới và ga Hà Khẩu Bắc (Trung Quốc); điểm cuối tại khu bến Lạch Huyện. Chiều dài tuyến chính khoảng 390,9km và 3 tuyến nhánh khoảng 27,9km.

Địa điểm thực hiện dự án đi qua 9 tỉnh, thành phố: Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng.

Quy mô đầu tư, xây dựng mới tuyến đường sắt điện khí hóa, đường đơn, khổ 1.435mm, vận chuyển chung hành khách và hàng hóa; đoạn tuyến chính tốc độ thiết kế 160km/h; đoạn qua khu vực đầu mối Hà Nội tốc độ thiết kế 120km/h; các đoạn tuyến nối, tuyến nhánh tốc độ thiết kế 80km/h. Sơ bộ nhu cầu sử dụng đất khoảng 2.632ha.

Hình thức đầu tư là đầu tư công. Sơ bộ tổng mức đầu tư khoảng 203.231 tỷ đồng (8,369 tỷ USD). Nguồn vốn, ngân sách nhà nước (trung ương, địa phương); nguồn vốn trong nước, nguồn vốn nước ngoài (vay Chính phủ Trung Quốc) và các nguồnvốn hợp pháp khác.

Tiến độ thực hiện lập báo cáo nghiên cứu khả thi từ năm 2025, phấn đấu cơ bản hoàn thành dự án năm 2030.

Để thực hiện thành công và sớm hoàn thành dự án theo tiến độ, Chính phủ đề xuất áp dụng 19 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, trong đó có 15/19 cơ chế, chính sách đã được Quốc hội cho phép áp dụng với đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam và 4 cơ chế, chính sách mới.

Trong 4 chính sách mới, tư lệnh ngành giao thông cho biết Chính phủ đề xuất loại trừ, miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm với người đứng đầu cơ quan, đơn vị, cán bộ, công chức, viên chức tham gia, thực hiện dự án.

Chính sách chưa có tiền lệ

Thẩm tra nội dung này, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh đánh giá dự án đáp ứng tiêu chí dự án quan trọng quốc gia trình Quốc hội xem xét, quyết định chủ trương đầu tư. Hồ sơ dự án đáp ứng yêu cầu của Luật Đầu tư công.

Theo tờ trình của Chính phủ, dự kiến trong 5 năm đầu tiên khai thác, doanh thu dự kiến chỉ bù đắp chi phí vận hành, bảo trì, phương tiện, Nhà nước cần hỗ trợ sơ bộ khoảng 109,36 triệu USD trong 5 năm cho chi phí bảo trì kết cấu hạ tầng từ nguồn vốn sự nghiệp kinh tế bố trí cho hệ thống đường sắt như bảo trì kết cấu hạ tầng đường sắt quốc gia hiện nay.

Ngoài ra, dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam dự kiến trong 4 năm đầu khai thác cũng sẽ phải bù lỗ khoảng 778 triệu USD. Như vậy, riêng 2 dự án này nhà nước cần hỗ trợ sơ bộ khoảng 887,36 triệu USD. Do đó, Uỷ ban Kinh tế đề nghị đánh giá tổng thể hiệu quả của các dự án đường sắt dự kiến sẽ đầu tư và đánh giá kỹ lưỡng phương án tài chính, các tác động trong quá trình vận hành, khai thác của các dự án để giảm thiểu các rủi ro về sau.

Về nguồn vốn cho dự án, ông Thanh nêu rõ, dự án có quy mô và tổng mức đầu tư rất lớn, trong kỳ trung hạn 2021 - 2025, nhu cầu vốn cho dự án khoảng 128 tỷ đồng đã được Chính phủ cân đối trong kế hoạch đầu tư công trung hạn. Giai đoạn 2026 - 2030, nhu cầu vốn khoảng 177.282 tỷ đồng và giai đoạn 2031 - 2035, nhu cầu vốn khoảng 25.821 tỷ đồng.

Nguồn vốn cho dự án được Chính phủ kiến nghị sử dụng nguồn vốn trong nước, nguồn vốn nước ngoài và các nguồn vốn hợp pháp khác, đồng thời đề xuất một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt như không thẩm định khả năng cân đối vốn theo quy định của Luật Đầu tư công; trong quá trình thực hiện dự án, cho phép Thủ tướng Chính phủ được quyết định phát hành trái phiếu Chính phủ, huy động vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), vốn vay ưu đãi nước ngoài, sử dụng nguồn tăng thu, tiết kiệm chi ngân sách trung ương hằng năm (nếu có) và các nguồn vốn hợp pháp khác để bảo đảm tính phù hợp, khả thi cho Dự án.

Về các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt, cơ quan thẩm tra nhận thấy, Chính phủ đề xuất Quốc hội cho phép áp dụng một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt là rất cần thiết. Đáng chú ý trong đó có chính sách về loại trừ, miễn hoặc giảm nhẹ trách nhiệm với người đứng đầu cơ quan, đơn vị, cán bộ, công chức, viên chức tham gia, thực hiện dự án.

Theo ông Thanh, có ý kiến cho rằng với tiến độ cấp bách của dự án, việc chuẩn bị đầu tư sẽ có thể xảy ra những bất cập, chưa thể đánh giá được; chính sách này sẽ góp phần bảo vệ cán bộ, công chức, viên chức có tinh thần trách nhiệm.

Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi trong quá trình triển khai thực hiện, cần làm rõ phạm vi đối tượng, các loại hành vi được miễn trừ, xác định rõ các yếu tố lỗi do vô ý, không vụ lợi, các trách nhiệm cụ thể được miễn trừ.

Bên cạnh đó, có ý kiến khác cho rằng, pháp luật hiện hành đã quy định về miễn trừ hoặc giảm nhẹ trách nhiệm đối với cán bộ, công chức, viên chức khi thực hiện nhiệm vụ; quy định về khuyến khích, bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.

Mặc dù dự án được triển khai trong thời gian gấp nhưng quá trình xây dựng hoàn thiện hồ sơ đều đã tuân thủ theo quy trình thủ tục của pháp luật. Việc áp dụng cơ chế có thể tạo ra chính sách không đồng đều đối với các cán bộ, công chức đã tham gia tham mưu các dự án có tính chất tương tự. Do đó, chính sách nêu trên là không cần thiết.

“Ủy ban Kinh tế cho rằng đây là chính sách chưa có tiền lệ, do vậy trường hợp cần thiết Chính phủ cần báo cáo xin ý kiến cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội xem xét, quyết định”, ông Thanh nói.