Đầu tư giáo dục tăng tốc: Hoàn thiện cơ chế bảo vệ nhà đầu tư trước những cú sốc

Đầu tư giáo dục: Bùng nổ và tăng tốc

Trong giai đoạn 2019 - 2023, giáo dục Việt Nam đã thu hút 265 dự án FDI với tổng vốn đăng ký hơn 528 triệu USD, góp vào tích lũy tổng thể khoảng 695 dự án trị giá 4,6 tỷ USD tính đến năm 2023.

Các trung tâm tiếng Anh và hệ thống trường quốc tế ngày càng được nhà đầu tư ngoại quan tâm. Các quỹ như Cognita, North Anglia và TPG đã mua lại hoặc đầu tư vào các trường quốc tế như International School HCMC, Bản Anh (British International School) hay Vietnam‑Australia School (VAS). Có thể điểm qua một số thương vụ đầu tư vào giáo dục tư nhân có vốn nước ngoài tiêu biểu tại Việt Nam.

Đầu tiên phải kể đến dự án RMIT University Vietnam. Đây là trường quốc tế 100% vốn nước ngoài, thành lập thuộc loại sớm nhất, từ năm 1998 tại TP.HCM và sau đó mở rộng ra Hà Nội.

Tiếp đến British University Vietnam (BUV) được thành lập năm 2009 với số vốn đầu tư khoảng 165 triệu USD cho dự án campus tại khu đô thị Ecopark tại Hà Nội. Đại học BUV đã hợp tác với University of London, Staffordshire và tiếp tục mở rộng chương trình. giai đoạn 2 xây dựng campus hoàn thành vào năm nay, có khả năng tiếp nhận đến 5.500 sinh viên.

Ngoài ra, còn có các tổ chức như Fulbright University Vietnam, American University in Vietnam đều của Mỹ, Tokyo Medical University Vietnam... là những ví dụ tiêu biểu về các mô hình đào tạo đại học có vốn nước ngoài tại Việt Nam.

Sau một thời gian chứng kiến tốc độ tăng trưởng nhanh chóng, giáo dục tư cũng bộc lộ một số hạn chế về pháp lý, đòi hỏi hành lang pháp lý chặt chẽ hơn để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà đầu tư nước ngoài.

Điều này cũng dễ hiểu khi đây là lĩnh vực tương đối đặc biệt với rất nhiều quy định ràng buộc. Thực tế hợp tác giữa các nhà đầu tư trong nước và nước ngoài cho thấy nhu cầu cấp thiết hoàn thiện cơ chế bảo vệ trước các hành vi vi phạm, nhằm duy trì đà tăng trưởng bền vững và khuyến khích thêm dòng vốn FDI vào ngành này.

Thương vụ nghìn tỷ tranh cãi kéo dài

Tháng 12/2021, Công ty Việt Mỹ K-12 – thành viên Tập đoàn Giáo dục EQuest đã ký thỏa thuận với bà Phạm Bích Ngà, cổ đông sáng lập Hệ thống Trường Ngôi Sao Hà Nội, để sở hữu 80% quyền điều hành toàn bộ hệ thống, bao gồm Trường Ngôi Sao Hoàng Mai (cơ sở 2) đang trong giai đoạn hoàn thiện.

Thương vụ trị giá hơn 1.000 tỷ đồng này được xem là bước đi chiến lược, phù hợp với xu hướng đầu tư vào giáo dục tư thục tại Việt Nam. Trong khi đó, EQuest lại được quỹ đầu tư Mỹ KKR, thông qua công ty thành viên KKR Global Impact đầu tư 100 triệu USD cũng như hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam về nhiều mặt để thực hiện các giao dịch M&A. Thương vụ mua 80% cổ phần Hệ thống Ngôi Sao Hà Nội là thương vụ đầu tiên mà EQuest tiến hành bằng nguồn vốn nhận được từ KKR đi kèm với các cam kết về quản trị dòng vốn.   

Tuy nhiên, các diễn biến sau đó của thương vụ Ngôi Sao Hoàng Mai đã không diễn ra như mong muốn và gây tranh cãi kéo dài. Đến nay việc chuyển giao trưởng chưa thể diễn ra theo cam kết dù nhà đầu tư đã hoàn tất nghĩa vụ tài chính đối với chủ sở hữu.

Đây là 1 ví dụ thực tế cho thấy còn có nhiều lỗ hổng pháp lý gây ra nhiều rủi ro trong đầu tư giáo dục. Điều này đòi hỏi phải có các biện pháp can thiệp kịp thời để tránh rủi ro về pháp lý và đạo đức từ phía chủ sở hữu các công ty giáo dục, đặc biệt khi dòng vốn FDI vào giáo dục đã tăng trưởng đáng kể, từ 67 triệu USD năm 2019 lên đỉnh 254 triệu USD năm 2022.

Theo các chuyên gia, những rắc rối như như vụ Ngôi Sao Hoàng Mai có thể làm lung lay niềm tin vào các thương vụ M&A trong giáo dục, đặc biệt khi FDI vào lĩnh vực này đã đạt tổng vốn tích lũy 4,6 tỷ USD. Điều này đòi hỏi biện pháp bảo vệ mạnh mẽ hơn để khuyến khích nhà đầu tư nước ngoài tiếp tục đầu tư mà không gặp rủi ro tương tự.

Đến nay, có thể nói vụ việc này có thể nói đã vượt khỏi phạm vi tranh chấp kinh tế thông thường, mà trở thành ví dụ cho thấy những bất cập trong quy định về sở hữu, quyền điều hành và giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực giáo dục – nơi tài sản thường gắn với giá trị phi vật chất như thương hiệu và uy tín. Đồng thời, những thương vụ dính lùm xùm như thế sẽ tạo tiền lệ không tốt cho các giao dịch M&A giữa nhà đầu tư nước ngoài với chủ sở hữu trường học tư nhân trong nước trong tương lai. Để tránh lặp lại và giảm thiểu những sự cố tương tự cần khuyến nghị hoàn thiện pháp lý, tập trung vào cơ chế bảo vệ chủ sở hữu thực sự trong M&A.

Bài học cho đầu tư giáo dục bền vững

Giáo dục tư thục là trụ cột thiết yếu, ảnh hưởng đến hàng triệu gia đình và góp phần đạt quy mô 2,3 triệu sinh viên đại học năm 2024. Khi rủi ro pháp lý không được kiểm soát, không chỉ nhà đầu tư thiệt hại mà xã hội cũng chịu hệ lụy về chất lượng và lòng tin.

Ông Trương Hoàng Nam, đại diện Việt Mỹ K-12, nhấn mạnh: “Nếu vụ việc không được xử lý dứt điểm, nó sẽ tạo tiền lệ nguy hiểm, làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư vào thị trường giáo dục Việt Nam.”

Trong bối cảnh M&A giáo dục đang tăng tốc, tập trung vào công nghệ và giáo viên chất lượng, việc củng cố, siết chặt “ốc vít” lỏng lẻo của cỗ máy giáo dục là cần thiết để hỗ trợ định hướng thu hút vốn chiến lược, đặc biệt khi FDI giáo dục đã đạt trung bình hơn 100 triệu USD/năm trong thập kỷ qua, với tổng tích lũy vượt 4 tỷ USD.

Theo ông Trần Quốc Khánh - Ủy viên Thường trực Hội đồng Tư vấn Chính sách của Thủ tướng Chính phủ, những “cú sốc tiền tỉ” trong các giao dịch M&A diễn ra trong thời gian qua khiến nhiều người đặt ra câu hỏi về việc làm sao để có một môi trường đầu tư minh bạch và an toàn, hỗ trợ tốt nhất cho phụ huynh, học sinh cũng như những nhà đầu tư giáo dục.

Ông Khánh cho rằng, chủ trương xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước là một định hướng chiến lược đúng đắn và cần thiết trong bối cảnh đất nước đang phát triển và hội nhập quốc tế. Việc khuyến khích sự tham gia của khu vực tư nhân vào giáo dục đã mở ra một bức tranh đa dạng, linh hoạt và chất lượng hơn cho hệ thống giáo dục nước ta. Vì vậy, cần khắc phục những lỗ hổng, xóa bỏ các yếu tố tiêu cực, phát huy các yếu tố tích cực để xây dựng một môi trường giáo dục chất lượng cao, an toàn và bền vững.

“Tình trạng thiếu minh bạch và các vụ bê bối trong lĩnh vực giáo dục tư nhân, như các mô hình “đầu tư giáo dục” của Apax Leaders, AISVN hay vụ Ngôi Sao Hoàng Mai, nếu không được khắc phục kịp thời, sẽ dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng bởi nó làm giảm niềm tin xã hội vào giáo dục tư nhân, làm giảm dòng vốn FDI vào giáo dục cũng như cơ hội hội nhập, đồng thời gây tác động tiêu cực đến kinh tế và xã hội”, ông Khánh chia sẻ.

Ông Quang Châu từ Rajah & Tann LCT Lawyers nhận định: “Trong bối cảnh nhu cầu học tư thục tăng, các trường yếu quản trị trở thành mục tiêu hấp dẫn, nhưng cần kiểm soát rủi ro chặt chẽ. Chúng ta cần xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp nhanh chóng, với trọng tài chuyên ngành để giảm thời gian kéo dài, từ đó bảo vệ nhà đầu tư nước ngoài trước rủi ro pháp lý và đạo đức. Ở góc độ vĩ mô, các cơ quan quản lý cần chủ động giám sát, xử lý nghiêm hành vi vi phạm, đảm bảo không để tình trạng “vô hiệu hóa cổ đông lớn” tái diễn, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn cho luồng vốn FDI chảy vào Việt Nam.