Khu công nghiệp thông minh: Chuyển đổi chiến lược, hút FDI chất lượng cao
Có ba nhóm yếu tố chính đang đóng vai trò động lực thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ mô hình KCN truyền thống sang mô hình KCN thông minh tại Việt Nam gồm: công nghệ, áp lực từ nhà đầu tư nước ngoài và yêu cầu phát triển bền vững, cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Tiềm năng lớn nhưng cũng đầy thách thức
Khu công nghiệp (KCN) thông minh là một khu vực công nghiệp sử dụng công nghệ hiện đại như Internet vạn vật (IoT), trí tuệ nhân tạo (AI), 5G, dữ liệu lớn, và tự động hóa để tối ưu hóa quy trình sản xuất, nâng cao hiệu quả quản lý, và thúc đẩy phát triển bền vững. Nó tạo ra một hệ sinh thái kết nối, nơi doanh nghiệp có thể hoạt động hiệu quả hơn, giảm chi phí, cải thiện chất lượng sản phẩm, và giảm tác động môi trường.
Đặc điểm nổi bật của KCN thông minh là tích hợp công nghệ số hóa để kết nối và tự động hóa các quy trình; Áp dụng hệ thống quản lý thông minh cho năng lượng, nước, chất thải, và an ninh; Tập trung vào các giải pháp thân thiện môi trường, như năng lượng tái tạo và giảm phát thả; Cung cấp cơ sở hạ tầng hỗ trợ doanh nghiệp, nâng cao năng suất và cạnh tranh.
Ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Chủ tịch Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam, đánh giá KCN thông minh tại Việt Nam đang thu hút đầu tư vào các lĩnh vực giá trị gia tăng cao như: sản xuất điện tử, xe điện, bán dẫn, năng lượng tái tạo và công nghệ tuần hoàn. Điều này mở ra cơ hội để các khu công nghiệp Việt Nam đáp ứng tốt hơn yêu cầu của các nhà đầu tư quốc tế và sự tham gia sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Theo ông Tiến, sự phát triển của KCN thông minh không chỉ là một xu thế tất yếu trong tiến trình hiện đại hóa nền kinh tế, mà còn phản ánh yêu cầu cấp bách trong bối cảnh hội nhập quốc tế, chuyển đổi công nghệ và phát triển bền vững. Có ba nhóm yếu tố chính đang đóng vai trò động lực thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ mô hình KCN truyền thống sang mô hình KCN thông minh tại Việt Nam gồm: Công nghệ; Yêu cầu phát triển bền vững và cạnh tranh trong chuỗi cung ứng toàn cầu; và Áp lực từ nhà đầu tư nước ngoài.
Ông Tiến cho biết trên 60% doanh nghiệp FDI tại Việt Nam có xu hướng lựa chọn các KCN đã tích hợp hệ thống quản lý thông minh và có khả năng cung cấp dữ liệu vận hành theo thời gian thực.
“Trong bối cảnh cạnh tranh thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) ngày càng gay gắt, các nhà đầu tư quốc tế hiện đại không chỉ quan tâm đến chi phí sản xuất và vị trí địa lý, mà còn đặc biệt chú trọng đến yếu tố hạ tầng công nghệ và khả năng tích hợp số hóa của khu công nghiệp” ông Tiến cho hay.
Cũng theo ông Tiến, phát triển KCN thông minh tại Việt Nam hiện đang phải đối mặt với một số thách thức. Đó là hạ tầng kỹ thuật và xã hội chưa đồng bộ khi mà nhiều KCN vẫn thiếu nhà ở công nhân; dịch vụ xã hội; hạ tầng logistics và hệ thống xử lý môi trường đạt chuẩn; tình trạng phát triển thiếu liên kết giữa KCN với đô thị và các vùng kinh tế lân cận còn phổ biến.
Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn chủ yếu thu hút FDI ở các ngành sử dụng nhiều lao động, giá trị gia tăng thấp, ít có sự lan tỏa công nghệ. Các mô hình KCN tiên tiến như KCN sinh thái, KCN công nghệ cao, KCN gắn với đô thị - dịch vụ... còn hạn chế về số lượng và chưa có tác động rộng. Nguồn lao động tại các KCN dồi dào nhưng kỹ năng còn hạn chế, thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là trong các lĩnh vực kỹ thuật số, tự động hóa, và quản trị sản xuất hiện đại.
Chưa kể, một số KCN chưa tuân thủ đầy đủ quy định về bảo vệ môi trường. Hệ thống xử lý nước thải, chất thải công nghiệp còn yếu và thiếu đồng bộ, gây ảnh hưởng đến môi trường địa phương và niềm tin của các nhà đầu tư quốc tế. Đặc biệt, có tới hơn 50% số KCN vẫn đang trong giai đoạn đền bù, giải phóng mặt bằng. Nhiều KCN chưa được khai thác hiệu quả, dẫn tới lãng phí tài nguyên đất và vốn đầu tư công.
Trong khi đó, Giám đốc Trung tâm xúc tiến, thông tin và hỗ trợ đầu tư phía Bắc Phạm Thanh Bình đánh giá, Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới với khát vọng xây dựng đất nước hiện đại, bền vững. Trong tiến trình đó, các KCN tiếp tục giữ vai trò then chốt trong thu hút đầu tư, phát triển công nghiệp và tạo lập động lực tăng trưởng vùng.
Tuy nhiên, mô hình khu công nghiệp truyền thống, vốn chú trọng vào mở rộng diện tích, tận dụng lao động giá rẻ và ưu đãi về đất đang bộc lộ nhiều hạn chế, thiếu liên kết chuỗi, sử dụng tài nguyên chưa hiệu quả, áp lực môi trường và cản trở chuyển đổi xanh. Vì vậy, để đáp ứng yêu cầu phát triển chất lượng cao, KCN của chúng ta cần một cuộc chuyển đổi mô hình mang tính chiến lược.
“Nhà đầu tư không chỉ quan tâm chi phí sản xuất mà còn có các yêu cầu rất khắt khe về hạ tầng thông minh, cam kết phát thải và lực lượng lao động kỹ thuật số. Vì vậy, chỉ khi chúng ta tạo dựng được những khu công nghiệp thông minh, tích hợp, vận hành bằng công nghệ, phát triển bền vững, thì mới có thể cạnh tranh trong cuộc đua thu hút FDI chất lượng cao", ông Bình cho hay.
Giải pháp nào để "lột xác" KCN
Đại diện Liên chi hội Bất động sản công nghiệp Việt Nam cho rằng trong thời gian tới, các bên liên quan cần tập trung vào việc tái cấu trúc quy hoạch, nâng cấp hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời thúc đẩy các mô hình KCN thông minh, xanh, tuần hoàn.
Về mặt lâu dài cần triển khai đồng bộ các giải pháp, nhất là tư duy liên ngành, phối hợp liên vùng đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng. Tiếp đến là hoàn thiện cơ chế hỗ trợ KCN thông minh thông qua xây dựng bộ tiêu chí cấp phép; ưu đãi thuế, tín dụng cho KCN áp dụng tuần hoàn nước, tái chế chất thải, sử dụng năng lượng sạch.
Cuối cùng là phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh, trong đó tập trung ây dựng trung tâm điều hành IP, ứng dụng IoT, Big Data trong giám sát môi trường, an ninh, năng lượng và logistics.
Trong khi đó, ông Phạm Thanh Bình cũng đã đề xuất các nhóm giải pháp, gồm: đẩy mạnh quy hoạch tích hợp vùng; hoàn thiện cơ chế hỗ trợ khu công nghiệp sinh thái; phát triển hạ tầng số cho khu công nghiệp thông minh; gắn kết đào tạo - công nghệ - công nghiệp; và xúc tiến đầu tư trên nền tảng số.
