Thanh tra loạt doanh nghiệp vàng: Thời điểm thiết lập lại trật tự thị trường?

Biến động thị trường và thách thức quản lý

Thị trường vàng Việt Nam thời gian qua chứng kiến nhiều biến động mạnh mẽ, chủ yếu xuất phát từ sự lên xuống thất thường của giá vàng thế giới, các căng thẳng địa chính trị cũng như tâm lý đầu cơ trong nước.

Trong bối cảnh đó, giá vàng trong nước liên tục bị đẩy lên cao, có thời điểm chênh lệch với giá thế giới lên tới hơn 20 triệu đồng/lượng. Điều này không chỉ tạo ra rủi ro lớn cho người tiêu dùng và nhà đầu tư, mà còn tiềm ẩn bất ổn vĩ mô nếu không được kiểm soát chặt chẽ.

Các doanh nghiệp kinh doanh vàng lớn, với vai trò cung ứng vàng miếng, vàng nhẫn và vàng trang sức, là những trụ cột vận hành thị trường. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng về quy mô và hệ thống của các doanh nghiệp này lại đặt ra không ít thách thức cho cơ quan quản lý nhà nước, đặc biệt là trong việc giám sát hoạt động kinh doanh, đảm bảo tuân thủ pháp luật và phòng ngừa các hành vi thao túng thị trường.

Một trong những vấn đề được đặt ra là sửa Nghị định 24/2012 cho phù hợp với những yêu cầu trong thời kỳ mới. Chính sách này đã góp phần quan trọng trong việc ổn định hệ thống tài chính, chấm dứt tình trạng "vàng hóa" nền kinh tế, chấm dứt giai đoạn bất ổn đe dọa sự ổn định của hệ thống ngân hàng và ngoại hối trước đó. Nghị định 24/2012 được đánh giá đã hoàn thành sứ mệnh sau hơn 1 thập kỷ và thị trường đang chờ đợi để bước vào giai đoạn mới.

Trong bối cảnh đó, loạt động thái thanh tra gần đây nhắm vào các doanh nghiệp vàng lớn, trong đó có cả doanh nghiệp đầu tàu như SJC, được giới quan sát đánh giá là tín hiệu cho thấy quyết tâm cải cách của Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước.

Đây không chỉ là động thái xử lý sai phạm, mà còn là bước chuẩn bị quan trọng cho tiến trình cải tổ toàn diện thị trường vàng bao gồm xóa bỏ độc quyền, mở rộng quyền nhập khẩu vàng nguyên liệu, và xây dựng khung quản lý mới phù hợp hơn với thị trường hiện đại như tinh thần chỉ đạo của Tông bí thư Tô Lâm.

Giới chuyên gia cho rằng, thanh tra là hành động trước mắt, nhưng vấn đề cốt lõi là hệ thống. Để tạo ra một thị trường vàng minh bạch, hiệu quả và ổn định lâu dài... sẽ là thách thức không nhỏ, nhưng cũng là cơ hội lớn để thị trường vàng Việt Nam chuyển mình, phù hợp hơn với xu hướng quốc tế và yêu cầu hội nhập.

Hướng tới thị trường vàng minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả

Trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động, các chuyên gia kinh tế, nhà quản lý và đại diện ngành vàng đã lên tiếng đề xuất nhiều giải pháp cải tổ sâu rộng.

TS Nguyễn Ngọc Tú, chuyên gia về thuế cho rằng, chênh lệch quá lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới đã tạo ra cơ hội cho các hành vi đầu cơ, trốn thuế, đồng thời làm thất thu ngân sách và khiến hoạt động kinh doanh thiếu minh bạch.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam, ông Huỳnh Trung Khánh nhấn mạnh rằng, việc cho phép mở rộng nhập khẩu vàng nguyên liệu là cần thiết, không chỉ giúp thị trường vàng trang sức phát triển đúng tiềm năng mà còn tạo điều kiện để hàng Việt Nam tiếp cận sâu rộng hơn với thị trường quốc tế, tận dụng lợi thế về tay nghề thợ kim hoàn trong nước.

Cùng quan điểm cởi mở thị trường, ông Nguyễn Quang Huy – Chuyên gia kinh tế đề xuất thành lập một sàn giao dịch vàng quốc gia nhằm minh bạch hóa giao dịch, giảm sự chi phối của một số doanh nghiệp lớn và thu hẹp khoảng cách giữa giá vàng trong nước với giá thế giới.

Ông Nguyễn Thế Hùng - Chuyên gia kinh tế có nhiều năm theo dõi thị trường vàng, cho rằng cần cấp hạn mức nhập khẩu vàng có kiểm soát cho từng doanh nghiệp, đồng thời chấm dứt tình trạng độc quyền vàng miếng bằng cách cho phép nhiều thương hiệu vàng miếng cạnh tranh trên thị trường. Điều này không chỉ tạo động lực cạnh tranh lành mạnh mà còn góp phần bình ổn thị trường trong các thời điểm nhạy cảm.

Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Thị Hồng từng thừa nhận, tuy chênh lệch giá vàng từng được kiểm soát tốt vào cuối năm 2024, nhưng các tháng đầu năm 2025 lại ghi nhận xu hướng tăng trở lại. Đây là dấu hiệu cho thấy các công cụ điều hành hiện tại vẫn còn nhiều hạn chế và cần có giải pháp đồng bộ hơn để ổn định thị trường một cách bền vững.

Tổng hợp các ý kiến cho thấy, thị trường vàng Việt Nam đang cần một cú hích cải cách toàn diện, vượt khỏi tư duy "kiểm soát" sang mô hình thị trường định hướng với các quy chuẩn minh bạch, có sự giám sát nhưng không bóp nghẹt cạnh tranh.

Từ việc thanh tra doanh nghiệp đến những kiến nghị thay đổi chính sách, bức tranh hiện tại cho thấy yêu cầu của việc xây dựng một hệ sinh thái vàng hiện đại – nơi mà quyền lợi người tiêu dùng, nhà đầu tư, doanh nghiệp và Nhà nước đều được bảo vệ trong khuôn khổ minh bạch và hiệu quả.

Với áp lực từ thực tế thị trường và các tín hiệu cải cách từ Chính phủ, kỳ vọng về một thị trường vàng vận hành theo cơ chế thị trường, ổn định và phản ánh đúng cung cầu đang trở nên rõ nét hơn bao giờ hết.