Tiền số lên sàn giao dịch: Đánh thuế bao nhiều là hợp lý?

Bài học gì từ các mô hình quốc tế?

Sự bùng nổ của tiền số và tài sản số đang đặt ra thách thức lớn đối với cơ quan quản lý trên toàn cầu, đặc biệt trong việc thu thuế từ các giao dịch liên quan. Nhiều quốc gia đã áp dụng các chính sách thuế nhằm kiểm soát thị trường và tận dụng nguồn thu từ lĩnh vực này, trong khi Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu, xây dựng khung pháp lý phù hợp.

Theo TS. Chu Thanh Tuấn, Phó chủ nhiệm nhóm ngành Cử nhân Kinh doanh, Đại học RMIT Việt Nam, cách đánh thuế tiền số ở các quốc gia rất khác nhau, từ mức thuế cao đến việc miễn thuế hoàn toàn, tạo ra những “thiên đường thuế” cho loại tài sản này. Tổng hợp các mô hình thuế tại các khu vực quan trọng cho thấy, đa số tập trung vào các loại thuế chính như thuế thu nhập cá nhân/lợi nhuận vốn, thuế doanh nghiệp, thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế giao dịch.

Tại Mỹ, tiền số được xem là tài sản chịu thuế lợi nhuận vốn (Capital Gains Tax). Lợi nhuận ngắn hạn (tài sản giữ ≤12 tháng) bị đánh thuế như thu nhập thông thường, với mức từ 10%–37%, trong khi lợi nhuận dài hạn (>12 tháng) chịu thuế 0%, 15% hoặc 20% tùy theo mức thu nhập. Các khoản thu nhập từ khai thác, lương hoặc phần thưởng đặt cược tiền số bị đánh thuế như thu nhập thông thường. Không có VAT hoặc thuế giao dịch riêng đối với tiền số. Tuy nhiên, từ năm 2025, các sàn giao dịch tiền số tại Mỹ sẽ phải cung cấp biểu mẫu thuế để báo cáo với Sở Thuế vụ Mỹ (IRS).

Tại Anh, tiền số được đánh thuế tương tự chứng khoán. Cá nhân phải trả thuế lợi nhuận vốn với mức 10% đối với người đóng thuế cơ bản và 20% đối với người đóng thuế cao hơn, sau khi vượt mức miễn trừ hàng năm. Những người giao dịch thường xuyên hoặc có thu nhập từ tiền số (khai thác, airdrop, v.v.) có thể chịu thuế thu nhập lên tới 45%. VAT không áp dụng cho các giao dịch trao đổi tiền số theo phán quyết của Tòa án Công lý Châu Âu năm 2015.

Tại Liên minh châu Âu (EU), chính sách thuế đối với tiền số không thống nhất, nhưng hầu hết các quốc gia áp dụng thuế lợi nhuận vốn hoặc thuế thu nhập với mức dao động từ 0% đến 50%. Chẳng hạn, Đức miễn thuế nếu tiền số được giữ trên một năm, trong khi Pháp áp thuế cố định 30% với lợi nhuận từ tài sản số. Các giao dịch trao đổi tiền số trong EU được miễn VAT.

Tại Dubai (UAE), chính quyền có chính sách thuế thân thiện với tiền số, không đánh thuế thu nhập cá nhân hay lợi nhuận vốn. Từ năm 2023, UAE áp dụng thuế doanh nghiệp 9%, nhưng các công ty tiền số có thể được miễn thuế nếu hoạt động tại các khu vực tự do. Các giao dịch tiền số được miễn VAT từ năm 2024. Thay vì thu thuế, Dubai chủ yếu thu phí cấp phép từ các công ty hoạt động trong lĩnh vực này.

Singapore không áp dụng thuế lợi nhuận vốn đối với tiền số. Nếu giao dịch tiền số đạt mức doanh nghiệp, thu nhập sẽ bị đánh thuế theo thuế thu nhập cá nhân (tới 22%) hoặc thuế doanh nghiệp (17%). Từ năm 2020, Singapore miễn thuế hàng hóa và dịch vụ (GST) đối với giao dịch tiền số nhằm tránh đánh thuế hai lần.

Thái Lan từng áp thuế khấu trừ 15% trên lợi nhuận tiền số nhưng vấp phải sự phản đối mạnh mẽ. Đến năm 2022, chính phủ miễn VAT (7%) cho các giao dịch tiền số trên sàn giao dịch được cấp phép nhằm thúc đẩy sự phát triển của ngành. Năm 2024, Thái Lan tiếp tục miễn thuế thu nhập cho các token đầu tư đã chịu thuế lợi nhuận vốn 15%. Chính phủ cũng đưa ra các ưu đãi thuế trị giá 1 tỷ USD để thúc đẩy đầu tư và đổi mới trong lĩnh vực tiền số.

“Dựa trên các mô hình quốc tế, Việt Nam nên áp dụng chính sách thuế cân bằng giữa việc thu hút đầu tư và đảm bảo nguồn thu ngân sách. Thay vì áp thuế giao dịch cao, nên tập trung vào thuế lợi nhuận vốn hợp lý, miễn VAT, thu thuế doanh nghiệp từ các sàn giao dịch và xây dựng khung pháp lý rõ ràng. Điều này giúp Việt Nam vừa tận dụng tiềm năng của thị trường tiền số, vừa đảm bảo nguồn thu mà không làm suy yếu sự phát triển của ngành”, TS. Chu Thanh Tuấn nhận định.

Lo ngại ảnh hưởng tới hành vi nhà đầu tư

Việc hợp pháp hóa và thu thuế giao dịch tiền số tại Việt Nam có thể tác động mạnh đến hành vi của nhà đầu tư, cả theo hướng tích cực lẫn tiêu cực.

Theo TS. Chu Thanh Tuấn, một mặt, chính sách thuế có thể giúp thu hút nhà đầu tư tổ chức và tạo dựng niềm tin vào thị trường. Tuy nhiên, đối với nhà đầu tư cá nhân, lợi nhuận sau thuế có thể giảm, dẫn đến hoạt động giao dịch ít sôi động hơn. Nếu thuế suất cao, thị trường có thể mất đi tính thanh khoản, trong khi thuế suất hợp lý có thể duy trì hoạt động giao dịch mà vẫn đảm bảo nguồn thu cho ngân sách.

“Nếu thuế suất quá cao hoặc phức tạp, nhà đầu tư có thể chuyển sang sử dụng các nền tảng tài chính phi tập trung (DeFi) hoặc sàn giao dịch nước ngoài, nằm ngoài tầm kiểm soát của cơ quan quản lý Việt Nam. Tiền số có tính linh hoạt cao, cho phép người dùng dễ dàng chuyển tài sản ra nước ngoài hoặc lưu trữ trong ví DeFi cá nhân. Ví dụ, Ấn Độ từng áp mức thuế 30% đối với lợi nhuận tiền số và 1% thuế giao dịch, khiến khối lượng giao dịch giảm tới 70% do nhà đầu tư chuyển sang sàn giao dịch nước ngoài. Việt Nam cần tránh kịch bản này bằng cách áp dụng chính sách thuế hợp lý để khuyến khích giao dịch trên các nền tảng được cấp phép trong nước”, TS. Chu Thanh Tuấn phân tích.

Ngoài ra, loại thuế mà Việt Nam áp dụng có thể ảnh hưởng đến chiến lược đầu tư của các nhà đầu tư. Nếu áp dụng thuế giao dịch nhỏ trên mỗi lần giao dịch, nhà đầu tư có thể giảm tần suất giao dịch ngắn hạn và tập trung vào đầu tư dài hạn để tránh tích lũy thuế. Nếu áp thuế lợi nhuận vốn, họ có thể giữ tài sản lâu hơn để trì hoãn nghĩa vụ thuế hoặc tìm cách cân bằng lợi nhuận bằng các khoản lỗ.

Tác động tâm lý của việc đánh thuế cũng là yếu tố quan trọng. Nếu quy định thuế rõ ràng, công bằng và được thực thi nghiêm túc, nhiều nhà đầu tư sẽ chấp hành. Ngược lại, nếu quy định bị coi là không công bằng hoặc khó thực thi, có thể dẫn đến tình trạng trốn thuế, che giấu tài sản hoặc sử dụng các công cụ ẩn danh. Do đó, bên cạnh chính sách thuế, chính phủ cần đẩy mạnh chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng và cung cấp công cụ hỗ trợ tính toán thuế nhằm khuyến khích tuân thủ tự nguyện.