Dòng vốn Nhật Bản: Dấu ấn đậm nét trên bản đồ kinh tế Việt Nam

Tính đến hết tháng 2/2025, Nhật Bản là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ ba tại Việt Nam với tổng cộng 5.531 dự án và tổng vốn đăng ký đạt 78,36 tỷ USD. Riêng trong tháng 1/2025, các nhà đầu tư đến từ xứ sở hoa anh đào đã giải ngân gần 600 triệu USD vào thị trường Việt Nam, mức tăng ấn tượng hơn 665% so với cùng kỳ năm ngoái.

Khảo sát mới nhất của Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO) cho thấy 56,1% doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam có kế hoạch mở rộng đầu tư trong 1 – 2 năm tới tỷ lệ cao nhất tại ASEAN. Những con số này phản ánh sự tin tưởng lớn vào môi trường đầu tư và triển vọng tăng trưởng của nền kinh tế Việt Nam trong mắt giới đầu tư Nhật Bản.

Lĩnh vực chế biến, chế tạo vẫn là “mạch chính” trong dòng vốn FDI từ Nhật Bản vào Việt Nam suốt ba thập niên qua. Tính đến đầu năm 2025, gần 66% tổng vốn đầu tư của Nhật Bản tại Việt Nam – tương đương hơn 51 tỷ USD – tập trung vào lĩnh vực này.

Những “đại bàng công nghiệp” như Toyota, Honda, Yamaha, Canon, Nidec, Sumitomo Electric, Meiko, Sumi-Hanel… không chỉ xây dựng các nhà máy lớn mà còn kéo theo hàng trăm vệ tinh trong chuỗi cung ứng.

Toyota Motor Vietnam hiện đang vận hành nhà máy lắp ráp lớn tại Vĩnh Phúc với công suất hơn 60.000 xe/năm. Honda Việt Nam, ngoài cơ sở sản xuất xe máy và ô tô tại Vĩnh Phúc, còn đầu tư mạnh tại Hà Nam với nhiều dây chuyền hiện đại. Canon Việt Nam sở hữu ba nhà máy điện tử tại Thăng Long (Hà Nội), Quế Võ (Bắc Ninh) và Tiên Sơn (Bắc Giang), sản xuất linh kiện máy in và máy ảnh, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu của hãng.

Ngoài ra, các tập đoàn phụ trợ như Nidec Sankyo, Sanyo, Denso, Mitsuba, Yaskawa, Daikin, Panasonic… cũng mở rộng hoạt động, tạo ra hàng chục nghìn việc làm và chuyển giao công nghệ sản xuất hiện đại.

Các khu công nghiệp có vốn Nhật như Thăng Long (Hà Nội, Vĩnh Phúc), Nomura (Hải Phòng), VSIP (Bắc Ninh), Amata (Đồng Nai), Long Đức (Đồng Nai) hay Khu công nghệ cao TP.HCM là những địa điểm tập trung dày đặc các nhà đầu tư Nhật Bản, với tỷ lệ lấp đầy cao và hạ tầng sản xuất đạt chuẩn quốc tế.

Bán lẻ, tiêu dùng và chuỗi F&B: Bản đồ tiêu dùng phong cách Nhật

Làn sóng bán lẻ Nhật Bản đã có mặt khắp Việt Nam từ siêu thị, cửa hàng tiện lợi đến chuỗi cà phê, nhà hàng. AEON – nhà bán lẻ hàng đầu Nhật Bản – đã đầu tư hơn 1,2 tỷ USD để xây dựng 6 trung tâm thương mại lớn tại TP.HCM, Hà Nội, Bình Dương và Huế. Tập đoàn này đặt mục tiêu mở 20 trung tâm tại Việt Nam trước năm 2030 và từng khẳng định sẽ đưa Việt Nam trở thành “cứ điểm đầu tư nước ngoài lớn nhất” của họ.

Ngoài AEON, các thương hiệu như FamilyMart, Ministop, 7-Eleven (liên doanh) cũng góp phần thay đổi diện mạo ngành bán lẻ tiện lợi tại đô thị Việt Nam.

Trong lĩnh vực ẩm thực – đồ uống, các thương hiệu Nhật như Gyu-Kaku, Marukame Udon, Sushi Kei, Sumo BBQ (liên doanh với doanh nghiệp Việt), cùng các chuỗi nhượng quyền như Chiyoda Sushi, Matcha Azabu, Hachiban Ramen, Matsuya… đang ngày càng hiện diện nhiều hơn, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng tinh tế và có gu của người Việt, nhất là giới trẻ và tầng lớp trung lưu.

Nhật Bản là một trong những quốc gia hỗ trợ tài chính và kỹ thuật lớn nhất cho Việt Nam trong lĩnh vực hạ tầng – giao thông. Thông qua JICA và các tập đoàn như Sumitomo, Mitsubishi, Marubeni, Tokyo Gas, Nhật Bản đã đầu tư vào hàng loạt dự án quy mô lớn: từ điện khí, điện gió ngoài khơi đến cảng biển, đường sắt đô thị.

Nổi bật là dự án đường sắt đô thị Metro Line 1 tại TP.HCM (Bến Thành – Suối Tiên), với tổng vốn hơn 2 tỷ USD, phần lớn tài trợ ODA từ Nhật Bản. Trong lĩnh vực điện năng, Marubeni và Sumitomo tham gia vào các nhà máy nhiệt điện như Nghi Sơn 2 (Thanh Hóa), Vũng Áng 2 (Hà Tĩnh), công suất hàng nghìn MW. Mitsubishi đang hợp tác với Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) để phát triển các dự án điện khí LNG tại Quảng Ngãi và Bà Rịa – Vũng Tàu.

Đáng chú ý, trong năm 2024, Tập đoàn JERA (liên doanh giữa Tokyo Electric Power và Chubu Electric) đã công bố kế hoạch hợp tác với Petrovietnam Gas để phát triển hệ thống kho LNG và nhà máy điện khí hiện đại, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng cho Việt Nam trong trung và dài hạn.

Công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số: Xu thế mới lên ngôi

Nếu như trong quá khứ, đầu tư Nhật Bản gắn liền với sản xuất truyền thống, thì vài năm trở lại đây, xu hướng dịch chuyển sang công nghệ cao, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang lên mạnh mẽ. Fujitsu, Hitachi, NEC, Rakuten, CyberAgent, Line và nhiều công ty công nghệ Nhật khác đã mở văn phòng và trung tâm R&D tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM.

FPT Software hiện là đối tác lớn của nhiều tập đoàn Nhật trong lĩnh vực AI, dữ liệu lớn, fintech, phần mềm nhúng. Rakus (tập đoàn chuyên phần mềm SaaS) đang mở rộng đầu tư tại Việt Nam, trong khi Fujikin (Osaka) xây dựng Trung tâm nghiên cứu công nghệ cao tại Khu CNC Đà Nẵng với vốn đầu tư 35 triệu USD, chuyên nghiên cứu cảm biến nano, thiết bị y sinh và trí tuệ nhân tạo. Tại TP.HCM, Hitachi đã thành lập trung tâm phân tích dữ liệu lớn phục vụ mảng đô thị thông minh và y tế.

Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp (startup) và quỹ đầu tư mạo hiểm của Nhật như Genesia Ventures, CyberAgent Capital, IT-Farm, SBI Holdings đang tìm kiếm cơ hội rót vốn vào các startup Việt, đặc biệt trong lĩnh vực fintech, edtech và AI ứng dụng.

Trong lĩnh vực bất động sản, các tập đoàn Nhật thường chọn cách hợp tác với đối tác Việt Nam thay vì phát triển độc lập. Mitsubishi Corporation, Nomura Real Estate, Hankyu Hanshin, Toshin Development… đã góp vốn vào các dự án quy mô lớn như Vinhomes Grand Park (TP.Thủ Đức), The Metropole Thủ Thiêm, Lotte Eco Smart City, hay khu đô thị Tokyu Garden City tại Bình Dương (liên doanh với Becamex IDC).

Cách làm bài bản, chuẩn Nhật giúp các dự án này được đánh giá cao về chất lượng xây dựng, quản lý vận hành và tiện ích đồng bộ.

Trong mảng tài chính, ngân hàng MUFG (Mitsubishi UFJ) hiện nắm giữ 20% cổ phần tại VietinBank – một trong 4 ngân hàng lớn nhất Việt Nam. SMBC (thuộc Sumitomo Mitsui) sở hữu 15% VPBank và đang xúc tiến tăng vốn. Mizuho tiếp tục là cổ đông chiến lược của Vietcombank.

Các tập đoàn tài chính như Dai-ichi Life, Manulife Japan, Tokio Marine cũng đang mở rộng hoạt động tại thị trường bảo hiểm nhân thọ Việt Nam – một thị trường có tốc độ tăng trưởng hàng đầu châu Á.

Sức hút và thách thức trong dòng vốn Nhật vào Việt Nam

Theo ông Takeo Nakajima, nguyên Trưởng đại diện Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản (JETRO) tại Hà Nội, Việt Nam hiện là lựa chọn hàng đầu của các doanh nghiệp Nhật Bản trong chiến lược mở rộng đầu tư tại châu Á, chỉ sau Mỹ. Ông đánh giá Việt Nam là điểm đến hấp dẫn nhờ vào nền kinh tế đang phát triển năng động, môi trường chính trị ổn định và tiềm năng tăng trưởng dài hạn.

Trong quyết định đầu tư, hai tiêu chí được doanh nghiệp Nhật đặc biệt coi trọng là triển vọng thị trường và tốc độ tăng trưởng kinh tế. Đối với những tập đoàn chất lượng cao, các yếu tố như chất lượng hạ tầng, các chính sách ưu đãi và sự hỗ trợ từ chính quyền địa phương cũng đóng vai trò then chốt. Tuy nhiên, theo ông Nakajima, cơ hội kinh doanh vẫn luôn là nhân tố cốt lõi trong việc thu hút dòng vốn đầu tư.

Đáng chú ý, nhóm doanh nghiệp FDI Nhật Bản, cũng như khối FDI nói chung, đặt ra yêu cầu cao đối với chất lượng nguồn nhân lực, sự phát triển của cơ sở hạ tầng, cũng như các chính sách về thuế và đơn giản hóa thủ tục hành chính. Nếu Việt Nam có thể đáp ứng tốt các điều kiện này, tiềm năng thu hút vốn FDI, đặc biệt từ Nhật Bản, sẽ tiếp tục được mở rộng.