Bỏ giấy phép xây dựng: Cần nhưng phải 'hậu kiểm' chặt chẽ

Tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp

Tại phiên họp Chính phủ chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có chỉ đạo cương quyết cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính cho rằng đất của người dân đã có quyền sử dụng nên họ có quyền xây dựng. Không chỉ vậy, mảnh đất đã được quy hoạch chi tiết về chiều cao, tỷ lệ cây xanh, mật độ xây dựng, khoảng cách giữa các nhà với nhau, khoảng cách với vỉa hè. Tất cả đã có quy định nên không việc gì phải đi xin giấy phép xây dựng (GPXD).

Thủ tướng Chính phủ cũng nhấn mạnh dù thời gian qua, Chính phủ đã ban hành nhiều nghị quyết thúc đẩy cải cách hành chính.Nhiều phản ánh cho thấy thủ tục xây dựng vẫn còn rườm rà, kéo dài và tốn kém. Do đó, Thủ tướng yêu cầu tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, giao quyền cho địa phương trong công tác thẩm định, cấp phép; đồng thời, cần rà soát toàn diện các quy trình đang áp dụng, trọng tâm là rút ngắn thời gian xử lý, loại bỏ các khâu trung gian không cần thiết, nhất là với dự án đã có quy hoạch chi tiết 1/500 hoặc thuộc khu vực quy hoạch rõ ràng, nhằm tiết kiệm thời gian và chi phí cho người dân, doanh nghiệp, tăng cường hậu kiểm.

Trao đổi với VietnamFinance, ông Nguyễn Thế Điệp, Phó chủ tịch Câu lạc bộ Bất động sản Hà Nội, nhận định chủ trương bỏ GPXD theo chỉ đạo của Thủ tướng là một sự đột phá lớn trong cơ chế chính sách. Điều này giúp bỏ đi rất nhiều bước ở khâu trung gian, tạo ra môi trường kinh doanh thông thoáng, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và các nhà đầu tư. Đặc biệt là đối với các nhà đầu tư dự án, điều này không chỉ giúp giá vốn thấp đi mà thời gian triển khai dự án cũng nhanh hơn so với trước đây.

Theo ông Điệp, khi đã có quy hoạch chi tiết mà vẫn phải đi xin phép xây dựng là mất thời gian, mất quyền làm chủ của người dân trên miếng đất của họ. Trên thực tế, quy hoạch chi tiết 1/500 đã quy định rõ tỷ lệ tầng cao, mật độ xây dựng, khoảng lùi từ vỉa hè vào nhà, thậm chí trong quy hoạch cũng nêu rõ về khu vực có tầng hầm hay không, bán hầm hay một hầm. Do đó, nếu khu vực nào đã được quy hoạch chi tiết 1/500 thì người dân không cần xin GPXD, nhưng vẫn phải báo cáo chính quyền địa phương. Còn chính quyền địa phương phải có trách nhiệm giám sát việc người dân có xây dựng đúng quy định không (hậu kiểm).

“Chúng ta đã có quy hoạch và trong quy hoạch cũng đã nêu rõ về mật độ xây dựng, chiều cao, công năng… về bản chất đã đầy đủ rồi, do đó không cần thiết phải có giấy phép xây dựng nữa”, ông Điệp nói.

Cũng theo ông Điệp, hiện nay văn bản trong ngành xây dựng nhiều như một khu rừng, nhiều điều khoản, quy định, thủ tục rườm rà… Nếu như cứ tiếp tục theo lối mòn cũ và không có sự đột phá, điều này sẽ khiến nền kinh tế chậm phát triển. Thứ nhất, sức cạnh tranh thấp không thể thu hút được các doanh nghiệp FDI. Thứ hai, không triển khai được các dự án ngay lập tức, trong khi nhu cầu của đang rất lớn. Thứ ba, việc chậm triển khai các dự án do chờ được nhận GPXD cũng khiến giá nhà ở bị đẩy lên cao, gây khó khăn cho người dân trong việc tiếp cận nhà ở.

Đồng tình với chủ trương này, TS Trần Xuân Lượng, Viện phó Viện Nghiên cứu và Đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam, cho biết việc bỏ GPXD sẽ giải quyết được thực trạng và những bất cập hiện nay. Nếu vẫn theo quy định cũ thì các thủ tục sẽ “bóp chết” các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ - vốn rất khó để tiếp cận được đất đai, còn người dân thì mất đi quyền tự chủ trên đất đai của họ.

Dưới góc độ pháp lý, luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLaw, nhận định việc cắt bỏ các thủ tục không cần thiết, trong đó có thủ tục cấp phép xây dựng là chủ trương đúng đắn và cần sớm thể chế hóa.

Theo luật sư Hà, Luật Xây dựng 2014 (sửa đổi, bổ sung 2020) trong đó việc xin cấp phép xây dựng là bắt buộc đối với phần lớn công trình, bao gồm cả nhà ở riêng lẻ tại đô thị. Tuy nhiên, thực tế cho thấy các thủ tục này đang trở thành gánh nặng đối với người dân. Việc bỏ thủ tục cấp phép xây dựng, đặc biệt với nhà ở riêng lẻ, là hoàn toàn khả thi, nếu cơ chế quy hoạch được công khai minh bạch và cơ quan địa phương làm tốt vai trò hậu kiểm. Đây cũng là xu hướng mà nhiều quốc gia đã áp dụng thành công với nguyên tắc người dân được quyền xây dựng trong giới hạn pháp luật; còn cơ quan quản lý sẽ giám sát và xử phạt nếu có vi phạm.

Vị luật sư này cho rằng trong bối cảnh số lượng công trình xây dựng mỗi ngày lên tới hàng trăm tại các quận, huyện, việc duy trì cơ chế “xin – cho” không chỉ gây tốn kém nguồn lực mà còn không phù hợp với năng lực quản lý hiện nay. Vì vậy, việc chuyển sang hậu kiểm không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý mà là đổi mới cách quản lý theo hướng minh bạch, phù hợp hơn với thực tiễn.

Chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm

TS Trần Xuân Lượng cho biết việc bỏ GPXD hoàn toàn khả thi, nhiều nước trên thế giới đã thực hiện. Việc chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm là hướng đi tất yếu. Thay vì kiểm soát trước các hoạt động xây dựng, nhà nước nên tập trung vào khâu hậu kiểm với các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng. Cách làm này không chỉ phù hợp với thông lệ quốc tế mà còn giúp giảm đáng kể thời gian và chi phí cho người dân, doanh nghiệp.

Để làm được điều này, theo ông Lượng, nhà nước phải thiết lập sẵn các quy chuẩn áp dụng cho từng khu vực, bao gồm: quy chuẩn về kiến trúc, môi trường, phòng cháy chữa cháy… Bên cạnh đó, nhà nước cần đẩy mạnh số hóa, xây dựng hệ thống dữ liệu tập trung để theo dõi tiến độ, giám sát chất lượng thi công và công khai kết quả kiểm tra.

Trong khi đó, luật sư Nguyễn Thanh Hà cho rằng cần có sự vào cuộc đồng bộ từ trung ương đến địa phương với nhiều giải pháp pháp lý. Thứ nhất là sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý, cụ thể cần sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng và các nghị định, thông tư liên quan để quy định rõ những trường hợp được miễn GPXD; điều kiện miễn và trách nhiệm của các bên liên quan ra sao. Việc này nhằm tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, tránh hiểu nhầm bỏ cấp phép là được xây dựng tự do.

Hai là các địa phương phải khẩn trương hoàn thiện và công khai minh bạch về quy hoạch chi tiết 1/500, quy hoạch phân khu, cùng với các quy chế quản lý kiến trúc đô thị. Điều này sẽ là căn cứ pháp lý thay thế cho việc cấp phép, giúp người dân tự tra cứu và xây dựng đúng quy định.

Ba là cần đẩy nhanh chuyển đổi mô hình từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Cụ thể, chính quyền sẽ không can thiệp vào khâu trước khi xây dựng nhưng sẽ tăng cường thanh tra, giám sát quá trình thi công và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm (như xây dựng sai quy hoạch, sai chỉ tiêu kỹ thuật, nâng tầng…).

Bốn là các địa phương cũng cần đẩy nhanh quá trình triển khai xây dựng hệ thống bản đồ quy hoạch số, đồng thời công khai trên cổng dịch vụ công trực tuyến để người dân có thể dễ dàng tra cứu, không cần tiếp xúc trực tiếp với cơ quan nhà nước.

Bên cạnh đó, cơ quan chức năng cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến quy định mới đến người dân, doanh nghiệp và tổ chức tập huấn cho đội ngũ cán bộ cấp cơ sở để bảo đảm việc triển khai thống nhất, đúng pháp luật và hiệu quả.