Bỏ thuế khoán: Chọn hộ kinh doanh hay doanh nghiệp?

Từ ngày 1/1/2026, theo Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, hình thức thuế khoán sẽ chính thức bị xoá bỏ. Thay đổi này đang khiến nhiều cá nhân và hộ kinh doanh hiện hữu băn khoăn khi lựa chọn mô hình đăng ký và phương thức đóng thuế phù hợp trong thời gian tới.

Trên các diễn đàn, nhiều ý kiến cho rằng tuỳ vào mức doanh thu, số lượng lao động, khả năng lấy hoá đơn đầu vào và mong muốn về thủ tục kê khai thuế – kế toán đơn giản, ít rủi ro pháp lý, các cá nhân có thể cân nhắc đăng ký theo hình thức hộ kinh doanh.

Ngược lại, với những ai có định hướng mở rộng quy mô, phát triển lâu dài, thuận tiện trong việc cân đối hoá đơn đầu vào – đầu ra, huy động vốn từ nhiều nguồn hoặc tiếp cận tín dụng dễ hơn thì việc thành lập doanh nghiệp sẽ là lựa chọn hợp lý và bền vững.

Chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính về sự khác biệt giữa mô hình hộ kinh doanh và mô hình doanh nghiệp (công ty TNHH một thành viên), ông Nguyễn Hồ Ngọc, Giám đốc đào tạo - Công ty TNHH Đào tạo và Tư vấn Á Châu, cho rằng đây sẽ là một lựa chọn bước ngoặt, định hướng sự phát triển của hoạt động kinh doanh trong tương lai.

Ông Ngọc cũng nhấn mạnh việc đăng ký theo mô hình hộ kinh doanh hay doanh nghiệp không đơn giản nằm ở vấn đề khấu trừ, kê khai và nộp thuế như mọi người vẫn hay nghĩ.

Thứ nhất, ông Ngọc đánh giá ở góc độ tư cách pháp lý, khác biệt giữa 2 mô hình nằm ở năng lực chịu trách nhiệm và khả năng mở rộng. Hộ kinh doanh không có tư cách pháp nhân, do đó mọi rủi ro pháp lý và tài chính phát sinh từ hoạt động kinh doanh sẽ do chủ hộ chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản cá nhân.

Trong khi đó, công ty TNHH một thành viên là một pháp nhân độc lập. Chủ sở hữu công ty chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi phần vốn đã góp. Đây là lớp “vỏ pháp lý” giúp tách bạch tài sản cá nhân và tài sản doanh nghiệp, từ đó kiểm soát rủi ro hiệu quả hơn và tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng quy mô.

Thứ hai, phân tích ở góc độ chế độ kế toán và nghĩa vụ báo cáo, vị chuyên gia này cho rằng sự khác biệt nằm ở tính bắt buộc và mức độ chuyên nghiệp. Công ty TNHH một thành viên bắt buộc phải tổ chức kế toán và lựa chọn áp dụng một trong hai chế độ kế toán theo Thông tư 133 năm 2016 (dành cho doanh nghiệp nhỏ và vừa) hoặc Thông tư 200 năm 2014 (dành cho doanh nghiệp lớn) bao gồm: báo cáo tài chính năm, tờ khai và quyết toán thuế giá trị gia tăng (GTGT), thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN), thuế thu nhập cá nhân (TNCN).

Cùng với đó là quyết toán thuế hàng năm và có thể phải kiểm toán nếu đây là doanh nghiệp đại chúng. Đối với hộ kinh doanh, hiện nay đã có hướng dẫn chế độ kế toán tại Thông tư 88 năm 2021.

Tuy nhiên, việc áp dụng chế độ này tồn tại ở hộ kê khai, hộ kinh doanh không phải lập báo cáo tài chính như doanh nghiệp pháp nhân. Hầu hết hiện nay, hộ kinh doanh đang áp dụng phương pháp thuế khoán, kê khai đơn giản, không cần lập sổ sách chi tiết nếu không tự nguyện thực hiện, không phải quyết toán thuế hàng năm nếu không có rủi ro.

Tựu trung, mô hình doanh nghiệp có hệ thống số liệu rõ ràng, minh bạch và kiểm soát được toàn bộ hoạt động tài chính, trong khi hộ kinh doanh thường thiếu cơ sở dữ liệu kế toán để phân tích hiệu quả kinh doanh hoặc gọi vốn.

Thứ ba, về chính sách thuế, ông Nguyễn Hồ Ngọc nhấn mạnh sự khác biệt không chỉ nằm ở thuế suất mà ở bản chất điều hành. Cụ thể, công ty TNHH một thành viên thường phải chịu nhiều sắc thuế hơn như thuế GTGT được kê khai định kỳ, được khấu trừ và hoàn thuế nếu đủ điều kiện. Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) áp dụng thuế suất phổ thông là 20%, được trừ chi phí hợp lý, hợp lệ để xác định lợi nhuận chịu thuế. Còn thuế thu nhập cá nhân (TNCN) thì khấu trừ và nộp cho toàn bộ người lao động có thu nhập chịu thuế.

Lưu ý, thu nhập của chủ công ty TNHH một thành viên không được tính vào chi phí được trừ khi xác định thuế TNDN, vì chủ sở hữu không có quan hệ lao động với công ty mình.

Trong khi đó, hộ kinh doanh cá thể chỉ chịu hai loại thuế là thuế GTGT (tính trực tiếp trên doanh thu) và thuế TNCN (cũng tính theo tỷ lệ doanh thu) đồng thời không phải kê khai chi phí, không xác định lãi – lỗ, nên dù kinh doanh thua lỗ vẫn phải nộp thuế như thường.

“Hộ kinh doanh ít sắc thuế hơn, nhưng thiếu công cụ tối ưu thuế và thiếu cơ sở để lập kế hoạch tài chính rõ ràng”, ông Ngọc nói thêm.

Thứ tư, ông Ngọc cho rằng pháp nhân là “chìa khóa” để đi xa hơn bởi thực thể này có khả năng mở rộng mối quan hệ đối tác và năng lực kinh doanh. Đây là điểm mấu chốt mà nhiều người bỏ qua.

Ông Ngọc ví dụ, nhiều đối tác lớn, ngân hàng, công ty nước ngoài hoặc đơn vị nhà nước không ký hợp đồng với hộ kinh doanh. Họ yêu cầu bên hợp tác phải là pháp nhân có tư cách pháp lý, mã số thuế, báo cáo tài chính, hóa đơn điện tử.

“Một hộ kinh doanh có thể làm tốt, làm giỏi nhưng vì thiếu tư cách pháp nhân, họ bị loại khỏi cuộc chơi lớn, không phải vì năng lực yếu, mà vì đứng sai vị trí pháp lý. Thành lập doanh nghiệp không chỉ để ‘hợp pháp hóa’ kinh doanh mà còn để mở cánh cửa cho những cơ hội chưa đến”, ông Ngọc đưa lời khuyên.

Cuối cùng, vị giám đốc đào tạo cho rằng, muốn xây nhà cao phải có móng sâu. Nếu chỉ buôn bán nhỏ, kinh doanh tự phát, không tuyển dụng, không mở rộng thì hộ kinh doanh là lựa chọn tiết kiệm. Nhưng ngược lại, nếu xác định làm ăn lâu dài, bài bản, minh bạch, mở rộng, hoặc hướng tới xây dựng thương hiệu chuỗi, đối tác, thậm chí vốn hóa thì thành lập công ty TNHH một thành viên ngay từ đầu sẽ tiết kiệm rất nhiều chi phí “chuyển đổi hệ thống” về sau.

Càng về sau, chi phí pháp lý để chuyển từ hộ lên công ty TNHH một thành viên, từ thủ công sang bài bản sẽ càng lớn.

Ông Ngọc cũng nhấn mạnh rằng việc lựa chọn giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp không còn là câu chuyện “thủ tục” hay “tiền thuế”. Đó là việc xác định mình muốn đứng ở đâu trong hệ sinh thái pháp lý – tài chính – thị trường, muốn chơi nhỏ hay chơi lớn, muốn tiện lúc này hay bền lâu về sau. Và đó là một lựa chọn – một định vị pháp lý cho cả một hành trình.

Tối ưu chi phí là điều quan trọng nhất. Nhưng đôi khi, nếu lựa chọn đúng mô hình ngay từ đầu, đúng pháp lý, đúng vị thế, đúng lộ trình phát triển thì doanh thu của doanh nghiệp đã vượt qua cái “ngưỡng tối ưu chi phí” từ lâu.

“Doanh thu lớn có thể gánh được những phát sinh chi phí. Nhưng ngược lại, một mô hình hạn chế pháp lý thì sẽ kìm hãm doanh thu và sự tăng trưởng. Vậy nên, nhà kinh doanh hãy suy nghĩ thật kỹ lưỡng và lựa chọn đúng đắn cho mô hình kinh doanh của chính mình”, ông Nguyễn Hồ Ngọc kết luận.

Ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính, đánh giá việc xóa bỏ hình thức thuế khoán là một bước ngoặt mang tính cách mạng trong quản lý thuế đối với hộ kinh doanh.

Việc chuyển đổi từ hình thức khoán sang kê khai không chỉ là sự thay đổi về phương thức tính thuế, mà là sự chuyển đổi căn bản về tư duy quản lý, về cách thức cơ quan thuế đồng hành với người nộp thuế, đồng thời giúp hộ kinh doanh giảm chi phí tuân thủ và thời gian cho công tác thuế.