Ngân hàng đổ vốn vào công ty chứng khoán: Lợi thế và những cảnh báo
Góp vốn/mua lại công ty chứng khoán tiếp tục một trong những nước đi chiến lược của một số ngân hàng. Song, theo các chuyên gia, xu hướng này cũng có thể dẫn đến rủi ro cần cảnh báo sớm.
Ngân hàng ồ ạt mua công ty chứng khoán
Tại ĐHĐCĐ bất thường vừa qua, HĐQT PGBank chính thức thông qua việc đầu tư góp vốn, mua cổ phần để thành lập, mua lại công ty con, công ty liên kết ở trong nước hoạt động trong một/một số lĩnh vực gồm: bảo lãnh phát hành chứng khoán, môi giới chứng khoán; quản lý, phân phối chứng chỉ quỹ đầu tư chứng khoán; quản lý danh mục đầu tư chứng khoán và mua bán bảo hiểm; Bảo hiểm.
Trả lời thắc mắc của cổ đông tại đại hội, lãnh đạo PGBank khẳng định: “Không chỉ riêng PGBank, các ngân hàng TMCP khác đều muốn hướng tới hệ sinh thái hoàn thiện, hướng tới trải nghiệm đa dạng của khách hàng, hướng tới định hướng khách hàng cao cấp và quản lý tài sản cá nhân của khách hàng với mục tiêu nâng cao trải nghiệm: chứng khoán, bảo hiểm, tài chính và dịch vụ ngân hàng và mở rộng nguồn thu của ngân hàng từ hoạt động đầu tư”. Đồng thời, đây cũng là hướng đi nhằm mở rộng nguồn thu cho ngân hàng trong bối cảnh các ngân hàng không được phép đầu tư trực tiếp vào thị trường chứng khoán.
Trên thực tế, ngoài PGBank, trong 6 tháng đầu năm 2025, nhiều ngân hàng cũng công bố kế hoạch mua cổ phần của các công ty chứng khoán, đơn cử như Sacombank, SeABank hay MSB với động lực tương tự.
Đơn cử như MSB xác định lĩnh vực chứng khoán, ngân hàng đầu tư là một trong những trọng tâm phát triển trong tương lai. Trong tờ trình gửi cổ đông, ban lãnh đạo MSB kỳ vọng thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ tiếp tục phát triển cả về chất và lượng, với nhiều yếu tố hỗ trợ, với mục tiêu vốn hóa thị trường cổ phiếu đạt 120% GDP vào năm 2030. Đặc biệt, thị trường chứng khoán hướng đến mục tiêu nâng hạng thị trường từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi vào năm 2025, mục tiêu dự báo sẽ thu hút khoảng 25 tỷ USD đầu tư gián tiếp nước ngoài mỗi năm vào Việt Nam.
Ngoài những ngân hàng đang chuẩn bị mua lại công ty chứng khoán, một số ngân hàng khác hiện đang sở hữu hoặc nắm quyền chi phối công ty chứng khoán như Techcombank có TCBS, MB sở hữu MBS, VCB có VCBS, Agribank có Agriseco,…
Theo ông Phan Duy Hưng, Giám đốc – Chuyên gia phân tích cao cấp VIS Rating, nhiều ngân hàng đang có xu thế mở rộng sang lĩnh vực chứng khoán.
Cụ thể, trong 3 năm qua, các công ty chứng khoán liên kết ngân hàng tư nhân liên tục có các đợt tăng vốn lớn. Đáng chú ý, trong năm 2022, tổng vốn rót vào các công ty chứng khoán vượt 45.000 tỷ đồng, trong đó, các công ty liên kết với ngân hàng tư nhân chiếm gần một nửa.
Bên cạnh đó, kế hoạch tăng vốn trong năm 2025 chủ yếu đến từ các công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng tư nhân, cả về giá trị tuyệt đối lẫn tỷ lệ so với vốn chủ sở hữu năm 2024.
Dẫn đầu là LPBS với mức tăng vốn hơn 8.700 tỷ đồng, chiếm tỷ trọng vượt trội so với toàn ngành và tương ứng tỷ lệ tăng vốn lên tới hơn 350% so với vốn chủ sở hữu hiện tại. Loạt công ty chứng khoán có gắn kết với hệ sinh thái ngân hàng tư nhân như HCM, KAFI, ORS hay TCBS cũng lên kế hoạch tăng vốn từ vài nghìn tỷ đồng, với tỷ lệ tăng dao động từ 60% đến hơn 100% so với vốn chủ sở hữu hiện tại.
Trái lại, nhóm công ty chứng khoán không có liên kết ngân hàng như SSI, MBS, DSC hay VDS lại có kế hoạch tăng vốn khiêm tốn hơn cả về giá trị lẫn tốc độ.
Theo chuyên gia VIS Rating, xu hướng mở rộng sang dịch vụ chứng khoán của các ngân hàng diễn ra trong bối cảnh hoạt động cho vay truyền thống của ngân hàng đang chịu áp lực từ sự cạnh tranh gay gắt, biên lợi nhuận mỏng hơn và hạn mức tăng trưởng tín dụng.
Báo cáo tài chính quý I/2025 của nhóm các ngân hàng niêm yết trên sàn chứng khoán cho thấy sự suy giảm rõ rệt về khả năng sinh lời từ hoạt động tín dụng truyền thống. NIM thấp hơn 3% trong khi lợi suất tài sản giảm còn khoảng 6%, thấp hơn đáng kể so với 4 quý liền trước. Điều này cho thấy các ngân hàng đang buộc phải chấp nhận mức lợi nhuận mỏng hơn để giữ chân khách hàng trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.
“Trong bối cảnh đó, ngày càng nhiều ngân hàng gia tăng các dịch vụ môi giới chứng khoán và thị trường vốn - những mảng có biên lợi nhuận cao hơn so với hoạt động cho vay truyền thống, nhằm củng cố và phát triển hệ sinh thái tài chính của mình. Mặc dù việc đầu tư vào công ty con trong lĩnh vực chứng khoán sẽ làm giảm tỷ lệ an toàn vốn trong ngắn hạn song các ngân hàng vẫn tin tưởng rằng mở rộng sang lĩnh vực này nhìn chung sẽ cải thiện khả năng sinh lời”, chuyên gia VIS Rating nhận định.
Thực tế, trong năm 2024, một số công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng đã đóng góp đáng kể vào lợi nhuận của ngân hàng mẹ. Dẫn đầu là TCBS với tỷ lệ lợi nhuận của công ty/tổng lợi nhuận hợp nhất của ngân hàng mẹ đạt gần 18%, tức cứ trong 100 đồng lợi nhuận của Techcombank thì TCBS đóng góp gần 18 đồng. Các công ty chứng khoán liên kết ngân hàng tư nhân khác như ORS, VPBankS, ACBS, HDBS, MBS,… cũng có đóng góp đáng kể với tỷ lệ lợi nhuận của công ty/tổng lợi nhuận trên 3%.
Thay đổi thị trường chứng khoán
Phía VIS Rating nhận định, trong ba năm qua, các công ty liên kết ngân hàng tư nhân đã vươn lên vị thế đáng kể trong top 30 về quy mô tài sản, nhờ các đợt tăng vốn lớn. Thị phần cho vay ký quỹ của các công ty này cũng tăng từ 19% năm 2022 lên 30% năm 2024, phản ánh tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ.
Chưa kể, các công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng thường tận dụng vốn và mạng lưới khách hàng của ngân hàng mẹ để mở rộng thị phần môi giới và phân phối trái phiếu. Đơn cử như TCBS nắm giữ 46% thị phần, gần một nửa toàn thị trường, bỏ xa các đối thủ, trong khi HDBS xếp thứ hai với 19% thị phần. Các công ty khác như ABS, MBS lần lượt chiếm 5% và 3%. Chỉ riêng 4 công ty chứng khoán này đã nắm giữ tới 73% thị phần môi giới và phân phối trái phiếu.
"Đây là một lợi thế mà các công ty chứng khoán không thuộc hệ sinh thái ngân hàng khó có thể cạnh tranh", đại diện VIS Rating cho hay.
Trong ba năm qua, tỷ suất lợi nhuận trên bình quân tổng tài sản (ROAA) của các công ty này đạt trung bình 5,5%, vượt trội so với mức 3,5% của các công ty cùng ngành. Ngược lại, tăng trưởng lợi nhuận của các công ty chứng khoán có vốn nước ngoài và quy mô nhỏ trong nước sẽ chậm hơn, do hạn chế về tập khách hàng và quy mô hoạt động làm giảm khả năng cạnh tranh.
Theo VIS Rating, các công ty chứng khoán liên kết với ngân hàng tư nhân sẽ tiếp tục dẫn dắt tăng trưởng lợi nhuận ngành trong 12 - 18 tháng tới.
Song, ở chiều ngược lại, đại diện VIS Rating cho rằng, việc các ngân hàng và công ty chứng khoán tập trung tín dụng cao vào các doanh nghiệp lớn đang làm gia tăng rủi ro hoạt động, và sẽ dễ bị tổn thương trước các các rủi ro tín dụng liên quan đến từng khách hàng lớn, từ đó có thể dẫn đến tình huống rút tiền hàng loạt từ khách hàng.
Ông dẫn chứng, các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết thường hợp tác chặt chẽ để cho vay các doanh nghiệp lớn chủ yếu trong lĩnh vực bất động sản và năng lượng tái tạo thông qua các khoản cho vay khách hàng, đầu tư trái phiếu và/hoặc cho vay ký quỹ. Một số doanh nghiệp gần đây đã vướng vào các vấn đề pháp lý liên quan đến dự án và/hoặc chậm trả trái phiếu doanh nghiệp.
Để hạn chế tổn thất tín dụng, điều quan trọng là các ngân hàng và công ty chứng khoán liên kết cần thiết lập tốt tiêu chí lựa chọn khách hàng mới và tăng cường quản lý tài sản đảm bảo. Chọn lọc khách hàng và quản lý tài sản đảm bảo chặt chẽ là yếu tố then chốt để kiểm soát rủi ro tài sản của ngân hàng khi mở rộng mảng trái phiếu doanh nghiệp, đại diện VIS Rating khuyến nghị.
