Vay mua nhà, mua xe: Rủi ro bẫy nợ cá nhân, nguy cơ khủng hoảng tài chính

Chia sẻ tại Diễn đàn thường niên Hoạch định Tài chính Cá nhân mới đây, ông Nguyễn Vũ Long, Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Chứng khoán VNDIRECT đã đưa ra một nhận định đáng chú ý: “Quản lý tài sản không chỉ là gia tăng giá trị, mà quan trọng hơn là quản lý rủi ro, đặc biệt là rủi ro liên quan đến nợ”.

Ông dẫn chứng, ở Việt Nam, cùng với sự tăng trưởng kinh tế và thu nhập, nợ cá nhân cũng tăng mạnh. Khi vay nợ để mua nhà, xe, đầu tư bất động sản hay kinh doanh, người dân kỳ vọng rằng tài sản sẽ tăng giá trị và mang lại lợi nhuận vượt trội. Nhưng chính sự chủ quan này lại tiềm ẩn nguy cơ rơi vào bẫy nợ - nguyên nhân gốc rễ của nhiều cuộc khủng hoảng tài chính trên thế giới.

“Không ít khách hàng sở hữu khối bất động sản hàng trăm tỷ đồng, nhưng đến khi cần vay một khoản nhỏ để trả nợ ngắn hạn thì lại mất thanh khoản”, ông cho hay.

Đồng quan điểm, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, bên cạnh việc tìm kiếm cơ hội đầu tư sinh lời, quản lý nợ và quản lý rủi ro cũng quan trọng không kém. Bởi lẽ, dù tài sản có lớn đến đâu, nếu không kiểm soát được dòng tiền và nghĩa vụ trả nợ thì cũng khó phát huy được giá trị thực.

Hàn Quốc là một ví dụ điển hình. Tại quốc gia này, nhiều người dù tuổi đã cao vẫn phải lái taxi để trả nợ mua nhà, mua xe. Khi gánh nặng nợ vượt ngoài khả năng chi trả, ngay cả một xã hội có thu nhập cao cũng phải đối mặt với vòng xoáy kiệt quệ tài chính.

Điều này đặt ra một cảnh báo trực tiếp cho Việt Nam. Nền kinh tế đang chứng kiến tốc độ gia tăng tài sản cá nhân nhanh chóng, nhưng song song là gánh nặng nợ ngày càng lớn. Nếu thiếu công cụ quản lý và tư vấn chuyên nghiệp, kịch bản giống như Hàn Quốc hoàn toàn có thể lặp lại.

Theo dự báo của Ngân hàng Thế giới, đến năm 2030, một nửa dân số sẽ gia nhập tầng lớp trung lưu. McKinsey ước tính, tổng tài sản tài chính cá nhân có thể đạt 600 tỷ USD vào năm 2027, với tốc độ tăng trưởng kép 11%/năm. Tuy nhiên, cùng với sự gia tăng tài sản là sự gia tăng các khoản nợ vay để tài trợ tiêu dùng và đầu tư. Nếu thiếu quản lý, tăng trưởng thu nhập sẽ song hành với tăng trưởng nợ, từ đó dẫn đến những rủi ro tài chính cá nhân.

Một khảo sát gần đây cho thấy, có tới 67% người dân Việt Nam cho rằng họ cần được tư vấn tài chính, đặc biệt trong ba lĩnh vực: tăng trưởng tài sản, quản lý nợ và chuẩn bị hưu trí. Thế nhưng, phần lớn vẫn đang tự xoay sở trong việc tính toán nợ vay hoặc dựa vào kinh nghiệm truyền miệng, thay vì tìm đến dịch vụ chuyên nghiệp.

Tại các nền kinh tế phát triển, cố vấn tài chính được xem như “bác sĩ đa khoa” của mỗi gia đình. Không chỉ đưa ra lời khuyên về đầu tư, họ còn giúp cân đối nợ vay, xây dựng kế hoạch hưu trí và quản lý rủi ro trước biến động thị trường.

Tại Việt Nam, khoảng trống này còn rất lớn. Sự bùng nổ của tầng lớp trung lưu, với khối tài sản tài chính ngày càng đa dạng từ bất động sản, cổ phiếu, trái phiếu, bảo hiểm cho đến các sản phẩm mới như tài chính xanh hay tài sản số, đòi hỏi một đội ngũ tư vấn có năng lực phân tích và đưa ra giải pháp toàn diện.

Theo các chuyên gia, một trong những thách thức hiện nay là phần lớn các dịch vụ tư vấn tại Việt Nam gắn chặt với mục tiêu bán sản phẩm tài chính, từ ngân hàng, công ty chứng khoán cho tới bảo hiểm thay vì cung cấp một cái nhìn độc lập, khách quan về bức tranh tài chính cá nhân. Chính sự thiếu vắng một chuẩn mực nghề nghiệp và khung pháp lý rõ ràng khiến tư vấn tài chính chưa thực sự trở thành một ngành dịch vụ đáng tin cậy. Hệ quả là nhiều cá nhân tiếp tục lúng túng trong quản lý nợ, chẳng hạn như vay quá khả năng chi trả, đầu tư sai kênh hoặc thiếu kế hoạch dự phòng khi thị trường đảo chiều.

Trong bối cảnh đó, các chuyên gia cho rằng, thị trường tài chính Việt Nam là cần chuyên nghiệp hóa dịch vụ tư vấn cá nhân, hướng tới các chuẩn mực quốc tế. Các tổ chức tài chính phải đào tạo đội ngũ cố vấn không chỉ giỏi về kỹ năng sản phẩm, mà còn am hiểu quản trị rủi ro và quản lý nợ bền vững. Song song với đó, Nhà nước cũng cần xem xét thiết lập khung pháp lý cho nghề tư vấn tài chính, đưa ra hệ thống chứng chỉ, tiêu chuẩn đạo đức và cơ chế giám sát.