Xây dựng các khu công nghiệp sinh thái để thúc đẩy phát triển bền vững

Đây cũng là nội dung chính được đại diện cơ quan quản lý, các nhà khoa học, chuyên gia kinh tế, nhà hoạch định chính sách, nhà khoa học và doanh nghiệp thảo luận tại Hội thảo “Phát triển khu công nghiệp sinh thái, hướng tới mục tiêu giảm phát thải ròng bằng 0” do Tạp chí Mekong – ASEAN tổ chức tại Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền Hải Phòng, chiều ngày 17/6.

Bà Vương Thị Minh Hiếu – Phó Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng, hệ thống các khu công nghiệp luôn đóng vai trò quan trọng trong thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế và tạo công ăn việc làm cho người lao động.

Cụ thể, hiện nay, Việt Nam có gần 400 khu công nghiệp và khu kinh tế, thu hút tổng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đạt khoảng 12 tỷ USD, chiếm khoảng 80%-90% các dự án có vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực sản xuất.

KCN sinh thái Nam Cầu Kiền.

Tuy nhiên, theo bà Hiếu, bên cạnh những mặt tích cực, sự phát triển công nghiệp một cách nhanh chóng cũng đã gây ra những ảnh hưởng, tác động nhất định đến môi trường. Trong đó có một số khu công nghiệp đang hoạt động nhưng chưa hoàn thành việc xây dựng nhà máy xử lý nước thải, đe dọa sức khỏe và đời sống người dân do ô nhiễm nguồn nước, ô nhiễm không khí, chất thải nguy hại.

Do đó, cần thiết phải chuyển đổi từ khu công nghiệp truyền thống sang khu công nghiệp bền vững hơn. Nhấn mạnh hơn vào việc sử dụng có hiệu quả nguồn tài nguyên và sản xuất sạch hơn. Việc xây dựng các khu công nghiệp sinh thái được coi là giải pháp không chỉ khắc phục được những hạn chế, bất cập về vấn đề môi trường, giảm lãng phí tài nguyên, đồng thời thúc đẩy tăng trưởng bền vững.

Cần có các tiêu chí rõ ràng để phát triển KCN sinh thái 

Chia sẻ về thực tế tại Khu công nghiệp sinh thái Nam Cầu Kiền, ông Phạm Hồng Điệp, Chủ tịch CTCP Shinec (Chủ đầu tư) cho biết, khu công nghiệp này có diện tích hơn 263 ha, hiện có hơn 70 doanh nghiệp đầu tư.

“Ban đầu, chúng tôi định hướng là khu công nghiệp xanh, sau đó khi có Nghị định 82, chúng tôi mới tiếp cận khái niệm khu công nghiệp sinh thái và bắt tay vào xây dựng. Với 8 tiêu chí mà Nghị định 82 đưa ra về Khu công nghiệp sinh thái, Nam Cầu Kiền đều đã đảm bảo được”, ông Điệp nhấn mạnh.

Thực tế, các nhà đầu tư khi tìm đến các Khu công nghiệp rất quan tâm đến hạ tầng, đảm bảo môi trường. Đặc biệt là hệ thống các công ty xuất nhập khẩu đều mong muốn được vào Khu công nghiệp sinh thái. Lý do là việc này sẽ giúp các nhà sản xuất sẽ dễ dàng vượt qua được hàng rào thuế quan khi Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại quốc tế.

Ông Phạm Hồng Điệp – Chủ tịch CTCP Shinec: “Với 8 tiêu chí mà Nghị định 82 đưa ra về khu công nghiệp sinh thái, Nam Cầu Kiền đều đã đảm bảo”.

“Tại Nam Cầu Kiền, chúng tôi đã xây dựng 3 mô hình hệ thống cộng sinh công nghiệp. Các nhà máy của doanh nghiệp Nhật Bản, Hàn Quốc, Hà Lan, Italy, Singapore, Việt Nam… đều liên kết với nhau rất hài hoà vì giá trị gia tăng cho lợi ích từng doanh nghiệp. Chúng tôi đang muốn xây dựng thêm hệ thống năng lượng tái tạo, phủ hết điện mái nhà để sử dụng trong Khu công nghiệp”, ông Điệp cho biết thêm.

Tuy nhiên việc phát triển điện mái nhà hiện còn nhiều vướng mắc, nên doanh nghiệp rất mong được cơ quan chức năng xem xét để tiến tới mục tiêu zero carbon. Theo đó Nam Cầu Kiền sẽ tự đầu tư hệ thống điện mái nhà, tự sử dụng và không đưa lên lưới điện quốc gia.

Về vấn đề xử lý kính năng lượng, theo ông Điệp là không đáng lo vì chúng có rất nhiều mạch kim có thể thu hồi được. Ông lấy ví dụ ở Nhật đã có rất nhiều nhà máy xử lý tốt loại này và đó chính là “đỉnh cao của kinh tế tuần hoàn khi tận dụng tất cả tài nguyên”.

Cũng theo người đứng đầu CTCP Shinec, một tiêu chí quan trọng nữa là Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền đã đem văn hoá địa phương, quốc gia trong việc xây dựng khu cây xanh của mình. Bên cạnh đó, công ty cũng xây dựng trung tâm đổi mới sáng tạo và truyền thông về môi trường với nhận thức truyền thông trong bảo vệ môi trường là rất quan trọng, dẫn dắt thế hệ sau. Đây chính là lý do Shinec muốn đề xuất đưa tiêu chí này vào Khu công nghiệp sinh thái.

“Về Nghị định 35 mới về phát triển Khu công nghiệp sinh thái, tôi đề xuất quy trình có 6 Bộ thẩm định, đưa ra tiêu chí rõ ràng để doanh nghiệp nhanh chóng có cơ sở để thực hiện”, ông Phạm Hồng Điệp nhấn mạnh.

Muốn chuyển hóa thì cần phải đánh đổi và muốn xanh thì phải bớt lợi nhuận

Chuyên gia kinh tế, TS. Mai Văn Sỹ: “Các doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn mang tâm lý tính toán lợi nhuận trước khi bắt tay vào làm. Nếu như vậy thì rất khó vì để làm khu công nghiệp sinh thái rất tốn kém”.

Thảo luận về lĩnh vực kinh tế tuần hoàn, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành cho biết vấn đề này đã được nói đến từ những năm 1990 và năm 2022, ASEAN cũng coi đây sẽ là một năm thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình phát triển kinh tế tuần hoàn.

“Trước đây chúng ta nói nhiều đến kinh tế nâu, giờ nói đến kinh tế xanh. Trước nói nhiều kinh tế tuyến tính, giờ lại nói đến kinh tế xanh và thấp hơn là kinh tế sinh thái. Trước nói nhiều đến kinh tế truyền thống, giờ là thời kinh tế số lên ngôi. Nói như vậy không phải phủ định quá khứ mà thấy rằng nhận thức thay đổi rất nhanh trong 10 năm gần đây. Điều này thể hiện trong các FTA, cam kết quốc tế về môi trường, đặc biệt là cam kết tại COP26 về mục tiêu phát thải ròng bằng 0 của Thủ tướng Phạm Minh Chính”, ông Võ Trí Thành phân tích.

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế, TS. Mai Văn Sỹ đánh giá: “Nhắc đến khu công nghiệp sinh thái, kinh tế tuần hoàn thì mọi người đều thấy hay, nhưng thực tế xây dựng rất khó. Hiện nay, chính sách của chúng ta chưa khuyến khích khu công nghiệp sinh thái. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp Việt Nam hiện vẫn mang tâm lý tính toán lợi nhuận trước khi bắt tay vào làm. Nếu như vậy thì rất khó vì để làm khu công nghiệp sinh thái rất tốn kém”.

Cụ thể, theo ông Sỹ, làm mô hình sinh thái theo các tiêu chí quy định của Bộ Xây dựng thì doanh nghiệp nào cũng muốn đẩy quỹ đất công nghiệp lên 70-75%. Như vậy, tỉ lệ quỹ đất cho cây xanh sẽ không đảm bảo.

“Để phát triển khu công nghiệp sinh thái, vấn đề quy hoạch ngay từ đầu rất quan trọng, đặc biệt là quy hoạch cây xanh. Để làm được, ý chí và trách nhiệm của các doanh nghiệp rất quan trọng, như việc trồng một cây xanh tuổi thọ 70-80 năm đắt hơn cây tuổi thọ 1-2 năm nhưng tất nhiên mang ý nghĩa hơn”, ông Mai Văn Sỹ phân tích.

GS. Phạm Văn Thức, Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học quốc gia Pháp.

Đồng thời, cần có cơ chế, chính sách cụ thể, rõ ràng để hỗ trợ phát triển khu công nghiệp sinh thái. Như câu chuyện ưu đãi, nếu nhận được ưu đãi miễn thuê đất như khu kinh tế thì nhiều doanh nghiệp sẽ tham gia hơn. Việc phát triển kinh tế tuần hoàn đòi hỏi cần công nghệ sản xuất phải cao, vì công nghệ hiện đại mới tận dụng tối đa nguồn lực. Khi được hỗ trợ, doanh nghiệp mới có nguồn kinh phí để quay vòng đầu tư vào sản xuất.

Cùng tham gia thảo luận, GS.TS. Đặng Kim Chi – Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam cho rằng, Khu công nghiệp Nam Cầu Kiền là điển hình của kinh tế tuần hoàn. các khu công nghiệp hiện nay có thể chia làm 3 dạng: Khu công nghiệp thời bao cấp; Khu công nghiệp hỗ trợ và Khu công nghiệp được xây dựng hoàn chỉnh sinh thái. Bà cũng cho rằng, Khu công nghiệp sinh thái muốn phát triển chỉ thuận lợi đối với các khu công nghiệp mới theo hướng xây dựng tập trung đi lên.

Cùng trao đổi về vấn đề này, GS. Phạm Văn Thức, Viện sĩ Viện Hàn lâm khoa học quốc gia Pháp, đánh giá cao những nỗ lực của các đơn vị trong quá trình chuyển đổi sang Khu công nghiệp sinh thái. “Môi trường khu công nghiệp ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của công nhân và dân cư xung quanh, vì vậy việc chuyển đổi sang Khu công nghiệp sinh thái là hết sức cần thiết”, ông nhấn mạnh.

Ông Thức cũng nhìn nhận môi trường Khu công nghiệp chính là môi trường sống của chính công nhân và khu dân cư gần đó. Nếu công nhân của khu công nghiệp khỏe thì chứng tỏ môi trường Khu công nghiệp tốt và khi công nhân khỏe mạnh về thế chất, tinh thần thì năng suất lao động sẽ tăng. Tuy nhiên, ông cho rằng cơ chế chính sách phát triển, quy hoạch Khu công nghiệp sinh thái chưa rõ ràng, muốn cải tạo thì phải có lộ trình rõ ràng từng bước, đồng thời gắn phát triển Khu công nghiệp sinh thái với phát triển kinh tế xã hội.

Bà Nguyễn Trâm Anh – Chuyên gia kỹ thuật quốc gia của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO), đánh giá rằng, khoa học công nghệ là rất cần thiết trong quá trình chuyển đổi khu công nghiệp truyền thống sang sinh thái. Quá trình này có hai phần gồm chính sách và thực hiện.

“Chuyển đổi sang khu công nghiệp sinh thái là việc cần nhiều bên liên quan hỗ trợ, chứ không chỉ trông chờ vào Nghị định. Kinh tế 4.0 đang tạo cho chúng ta sự kết nối tạo cộng sinh công nghiệp, xây dựng nền kinh tế mới hoàn toàn, khu công nghiệp không bị đóng trong khu công nghiệp. Vì vậy, chúng ta cần nhìn nhận vấn đề ở những góc cởi mở hơn”, bà Trâm Anh nói thêm.