Chặt những 'tay to' thao túng thị trường vàng

Những ngày qua, thông tin bốn doanh nghiệp kinh doanh vàng cùng hai ngân hàng bị xử phạt do vướng nhiều sai phạm trong hoạt động kinh doanh vàng đã khiến dư luận xôn xao. Song, đáng nói, phản ứng chung của nhiều người lại là "không quá bất ngờ".

Thực tế, không phải đến khi Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố kết quả thanh tra, người ta mới “ngỡ ngàng” về một thị trường vàng bị chi phối bởi những “tay to”. Không ít nghi vấn về sự thao túng thị trường đã được đặt ra từ trước. “Đằng sau những cơn điên loạn của giá vàng, liệu có một bàn tay vô hình nào thao túng không?” là câu hỏi từng được nhiều người đặt ra trong cơn sốt vàng hồi năm 2024.

Trong năm 2024, thị trường vàng trong nước liên tục trải qua những đợt “nóng sốt” kéo dài. Dù nhiều giải pháp “hạ nhiệt” đã được triển khai, như đấu thầu vàng miếng hay phân phối vàng qua các ngân hàng, song mức chênh lệch giữa giá vàng trong nước và thế giới vẫn neo cao, có thời điểm “vênh” tới hơn 20%.

Đáng chú ý, không chỉ giá vàng tăng mạnh, mà việc mua vàng của người dân cũng gặp không ít trở ngại. Dù NHNN đã cung ứng 48.500 lượng vàng SJC (tương đương hơn 1,8 tấn vàng) qua 9 phiên đấu thầu, nhiều doanh nghiệp kinh doanh vàng vẫn liên tục báo hết hàng hoặc hạn chế bán ra. Thời điểm đó, không ít ý kiến cho rằng nhu cầu vàng trong dân thực tế không lớn đến mức như vậy, đặt ra nghi vấn liệu có hay không việc các doanh nghiệp cố tình “găm hàng”, thao túng để đẩy giá lên cao.

Không chỉ thể hiện rõ trong đợt sốt vàng hồi năm 2024, những “biểu hiện” của một thị trường vàng bị thao túng còn được thể hiện thông qua mức chênh lệch giữa giá vàng mua vào và bán ra.

Một trong những đặc trưng dễ thấy của thị trường vàng trong nước là các đơn vị kinh doanh vàng - từ những doanh nghiệp lớn, cho đến các cửa hàng vàng nhỏ lẻ - luôn có sự “tương đồng” khá cao trong việc niêm yết giá và giá vàng tại các tiệm không có quá nhiều chênh lệch. Chưa kể, các tiệm vàng còn “đồng thuận” trong việc kéo rộng biên độ chênh lệch giữa giá mua vào và giá bán ra, đẩy rủi ro về phía người mua vàng.

Nắm trong tay quyền quyết định việc tăng – giảm giá cũng như tự điều chỉnh khoảng cách giữa giá mua vào và bán ra, các công ty vàng chính là những “người chơi” có khả năng thao túng thị trường và hưởng lợi lớn nhất, bất kể mọi biến động của giá vàng. Chính sự điều này này đã góp phần đẩy thị trường vàng trong nước vào những cơn sốt giá “điên loạn”, khó kiểm soát.

Kết luận thanh tra mới đây của NHNN cũng phần nào hé lộ thực trạng này. Dù chưa đủ cơ sở để khẳng định mức tăng giá vàng trong giai đoạn 2/10/2023 – 15/4/2024 là bất hợp lý, nhưng thanh tra cũng chỉ rõ: giá vàng bị chi phối bởi quyết định của một cá nhân – Tổng giám đốc Công ty SJC tại thời điểm đó là bà Lê Thúy Hằng.

Điều này càng đáng lo ngại khi SJC là đơn vị nắm độc quyền thương hiệu vàng miếng quốc gia, đồng nghĩa với việc có ảnh hưởng rất lớn đến diễn biến giá vàng trên thị trường.

Những biểu hiện bất thường trong hoạt động kinh doanh vàng dường như không chỉ giới hạn ở các “ông lớn”, mà còn lan rộng ra cả khu vực tiểu thương, hộ kinh doanh nhỏ lẻ.

Thực tế, trong thời gian lực lượng quản lý thị trường ở các địa phương tăng cường kiểm tra theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ghi nhận tại TP.HCM cho thấy nhiều tiệm vàng tư nhân đã bất ngờ đóng cửa hoặc tạm ngừng giao dịch. Động thái rút lui đồng loạt khi cơ quan chức năng vào cuộc đặt ra nghi vấn: nếu hoạt động kinh doanh minh bạch, vì sao lại e ngại việc kiểm tra, giám sát?

Việc đưa những sai phạm của hàng loạt doanh nghiệp kinh doanh vàng ra ánh sáng đã phần nào “gạn đục, khơi trong” thị trường vàng trong nước. Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng xử lý sai phạm chỉ là phần ngọn của vấn đề. Thay vì chỉ xử lý những “sự đã rồi”, điều cấp thiết để một thị trường vàng trở nên minh bạch, lành mạnh hơn là phải chủ động “phòng ngừa” bằng các cơ chế vận hành rõ ràng, công khai và hiệu quả.

Vừa qua, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng nhấn mạnh: quản lý vàng thời gian tới cần chuyển mạnh từ tư duy hành chính sang tư duy thị trường có kỷ cương, từ “siết để kiểm soát” sang “mở để quản trị”; nhất định phải quán triệt, xóa bỏ tư duy “không quản được thì cấm”. Đồng thời, phải đưa thị trường vàng vận động phù hợp với các nguyên tắc của thị trường, có sự quản lý của Nhà nước.

Tổng Bí thư cũng đã yêu cầu xóa bỏ thế độc quyền Nhà nước trong sản xuất vàng miếng – điểm nghẽn vốn đã tồn tại nhiều năm qua và cho phép nhiều doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia nhằm tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, đa dạng nguồn cung và ổn định giá.

Với những định hướng mới mang tính đột phá, đặc biệt là việc chuyển tư duy quản lý từ hành chính sang thị trường có kỷ cương, thị trường vàng đang đứng trước bước phát triển mới. Khi đó, không gian để những “tay to” thao túng thị trường sẽ dần thu hẹp và có lẽ họ cũng chẳng còn đủ “to” để thao túng nữa.